Gripla - 01.01.2001, Síða 17

HINN SEKI TÚLKANDI
15
Og þóttist eg eigi þess verður frá henni því að eg þykist það lýst hafa
nökkurum sinnum að mér hefir eigi hennar óvirðing betri þótt en sjálfs
míns (36).
Sennilega skiptir litlu hvemig menn kjósa að skýra framferði Gísla. Hér
skal því að minnsta kosti haldið fram að mestumvert sé að hann ætlar sér að
skáka í skjóli þess að orðanna hljóðan er meinlaus enda þótt hugsunin að baki
þeim og verknaðurinn sem hún lýsir sé ekki sæmandi kristnum manni. Og
einmitt til þess kunna orð sögumanns að vísa. Þau mætti þá skilja svo: ,Gísli
hefði ekki átt að kveða vísuna; hún staðfestir að hann horfist ekki í augu við
að „bókstafurinn deyðir en andinn lífgar“.‘ Með siíkum skilningi mælir
hvemig Gísli bregst við er hann fréttir að Þórdís hafi sagt Berki manni sínum
— og bróður Þorgríms — frá því hver hafi orðið Þorgrími að bana. Gísli
leggur á flótta og felur sig í limi trjáa rétt eins og Adam og Eva eftir eplaátið
forðum (1. Mós. 3, 8). En feluleikurinn tryggir honum ekki áframhaldandi
veru í ,paradís‘ fremur en biblíupersónunum. Táknnotkun hans sjálfs verður
honum að falli. Hún vitnar um að hann greinir ekki milli góðs og ills, rétts og
rangs og á þingi er hann útlægur ger fyrir vígið á Þorgnmi.
4. „hvað hyggr þú mér ... undir því váru“
Eftir að Gísli er sekur fundinn fær saga hans annan svip en fyrr. Skáldmælta
hetjan verður friðlaus útlagi á sífelldum flótta undan mönnum Barkar. Að
henni þrengir jafnt og þétt og hún hefur draumfarir harðar er hún segir frá ým-
ist í bundnu máli eða bæði í lausu máli og bundnu. I fyrri hluta sögunnar eru
aðeins sex heilar vísur eftir Gísla og einungis sagt frá einum draumi sem hann
dreymir; í síðari hluta sögunnar kveður hann 28 vísur og þar af snúast 23 um
drauma hans. Tenging drauma og skáldskapar í sögunni er eitt af því sem
bendir til að hún snúist ekki sfst um ábyrgð túlkandans og túlkunarvanda hans.
Lærðir miðaldamenn skipuðu draumum eftir stigveldi í háa drauma og
lága — líkt og ýmsir forverar þeirra — og greindu milli andstæðna eins og
sannra drauma og ósannra, guðlegra og djöfullegra. Draumar gátu að þeirra
viti veitt aðgang að æðri sannindum og miðlað siðferðilegum boðskap eða
bara leitt dreymandann á vit eigin líkama og sálar af því að eitthvað var í ólagi
með meltinguna hjá honum, af því að hann var uggandi um framtíð sína og
hag eða annað í þeim dúr. Ósjaldan vom draumar þó taldir vera af því tagi sem
Macrobius kallaði somnium, einhvers konar millistig milli hins háa og lága.