Gripla - 01.01.2001, Blaðsíða 52

50
GRIPLA
svo mikið af því sauðahúsi var skráð einmitt hér á landi.22 Ástæðulaust er að
líta á þetta sem eitthvert kraftaverk. Meira kraftaverk hefði mátt telja það ef
nýstárlegar hugmyndir frumlegustu hugsuða Evrópu á tólftu öld hefðu fundið
skjótan endurhljóm hér úti á hjara veraldar hjá veraldlegum höfðingjum. Þrátt
fyrir þetta er vafalaust að nývaknaður áhugi á klassískum bókmenntum og
menningu, hin svokallaða endurreisn tólftu aldar, hefur haft mikil áhrif á lærða
Islendinga og ýtt undir þá að gefa gaum að eigin arfleifð, telja hana réttmætt
viðfangsefni og reyna að túlka hana í samhengi við sögu annarra þjóða.23 Svo
mikið er víst að allt frá Ara (og sennilega Sæmundi) reyna þeir að tengja sögu
sína við sögu Vesturlanda eins og hún birtist í lærdómi sem rekja mátti til
Gamla testamentisins og grískra hetjukvæða og latneskra þýðinga og endur-
ritana þeirra. Hins vegar er líklegast að þau sérstöku tök, sem efnið var tekið
hér á landi, hafi átt sér rætur í þeim sérstöku samfélagsaðstæðum sem hér
ríktu. Hvemig sem á þessu stendur, er það óumdeilanlegt að fyrir lok tólftu
aldar höfðu Islendingar fengið á sig sérstakt orð fyrir mikla þekkingu á fom-
um fræðum, eins og fram kemur bæði hjá norska sagnaritaranum Theodoricus
og Saxa málspaka hinum danska.
Beinum nú athyglinni enn að Snorra. Hvemig er hægt að skýra hinn sér-
staka áhuga hans á fræðum og hina frábæru þekkingu hans? Hann var vissu-
lega af ættum sem áttu sér merka fortíð í hémðum sem virðast hafa verið sér-
staklega auðug af sögnum, ef miða má við allar þær sögur sem skráðar vom af
atburðum á Vesturlandi og Vestfjörðum, og raunar í Eyjafirði, en auk helstu
höfðingja vestanlands, var Guðmundur ríki á Möðruvöllum meðal forfeðra
Snorra. Uppvöxtur Snorra í Odda um tveggja áratuga skeið hefur líka haft
mikil áhrif á hann. Oddi var lærdómssetur, og þar tengdist veraldlegt og
kirkjulegt vald á dögum Jóns Loptssonar fóstra Snorra. Jón hafði nokkra
menntun og lága vígslu, en kirkjustefna hans var íhaldssöm að því Ieyti að
hann beitti sér hart gegn tilraunum til að draga úr áhrifum leikmanna á málefni
22 Kristnir guðfræðingar höfðu allar miðaldir fengist við að túlka og endurtúlka hinn grísk-róm-
verska menningararf, svo að þar var hliðstæður og hvatningu að ftnna. Ólafur Þórðarson,
bróðursonur Snorra, segir í Málskrúðsfræði sinni: „9II er ein listin, skáldskapr sá, er róm-
verskir spekingar námu í Aþenis borg á Grikklandi ok sneru síðan í latínu mál, ok sá ljóðaháttr
eða skáldskapr, er Óðinn ok aðrir Ásíá menn fluttu norðr higat í Norðr hálfu heimsins ...“ Dett
tredje og fjærde grammatiske afhandling i Snorres Edda, útg. Bjöm Magnússon Ólsen (Khöfn
1884), 60. Munur sá sem er á hugtakanotkun þeirra frænda bendir óneitanlega til að Ólafur
hafi verið lærðari klerkur. Sjá einnig Preben Meulengracht Sorensen, „Moderen forlost af
datterens skpd. Om oldtidsopfattelsen hos Snorri og Saxo,“ Medellidens födelse. Symposier pá
Krapperups borg 1 (Lund 1989), 263-275.
Sjá t.d. Bjami Guðnason, Um Skjöidunga sögu (Reykjavík 1963), 243-259.
23