Gripla - 01.01.2001, Page 191

ANDMÆLARÆÐUR
189
skil eins og reyndar öllum þeim heimildum sem gætu nýst til að lýsa hug-
myndum manna á 16. og 17. öld um galdur og um leið mættu verða að liði um
skýrgreiningu og notkun hugtaka; Oddur kallar þessa iðju djöfullega. Því
vaknar sú spuming hvort rétt sé að bendla hana við hvítan galdur eða fordæðu-
skap og í annan stað hvort unnt sé að gera ráð fyrir einhverri tækni þegar slík
starfsemi á í hlut. I þriðja lagi þegar fjallað er um hugarfars sögu er samtíma-
heimild marktækari en ummæli fræðimanna á 19. og 20. öld um sama efni.
Af þeim fáu heimildum sem til eru um brennur galdramanna á íslandi fyrir
1625 er Ijóst að þær eru þekktar, en það eru einvörðungu lærðir menn á 17. öld
sem bera þessi fræði fyrir landa sína. Kunnasti frumherji þessara nýju lærdóma
er ugglaust Þorleifur Kortsson lögmaður. Um hann og starfsemi hans fjallar
doktorsefni töluvert og rekur kunnar heimildir um hann, en þar kemur ekkert
nýtt fram sem skýrt gæti afstöðu hans til galdramála. Doktorsefni birtir reynd-
ar þá alkunnu frásögn Jóns þumlungs Magnússonar að Þorleifur hafi spurt
hann, „hvort hér á bænum væri ekki töng til og kol svo mikil, að hana mætti
heita gjöra“ (Píslarsaga 1967:119). Ef þessi frásögn er sönn, þá sýnir hún að
Þorleifur hefur kunnað tæknina í prófun galdra. Hins vegar kemur ekkert það
fram í umræddri umfjöllun doktorsefnis sem varpar ljósi á hugmyndafræði
hans. Neðanmáls á bls. 103 nefnir hún að enn sé til dómabók Þorleifs í Þjóð-
skjalasafni en hefur þau orð um að hún hafi ekki séð ástæðu til að kanna hana,
enda segi hún fátt um yfirheyrslur hans og framgöngu í galdramálum. Hér tel
ég að hún hefði getað fengið einhverja vitneskju um hversu vel Þorleifur var að
sér í lögum og það hefði getað varpað einhverju ljósi á dóma hans í galdra-
málum. Talið hefur verið rétt eftir hermt að Þorleifur hafi verið af þýskum
ættum og hann hafi numið skraddaraiðn í Hamborg. Það er með ólfkindum að
manni sem numið hafði skraddaraiðn skyldi vera falið lögmannsembætti. Sig-
fús Haukur Andrésson sem skrifað hefur ágæta grein um Þorleif telur hann hafa
menntast í lögum hjá Guðmundi Hákonarsyni móðurbróður sínum en hann var
sýslumaður í Húnavatnssýslu og Þorleifur var um hríð lögsagnari hans.
Eg hef minnst hér á Character bestiæ og nauðsyn þess að kanna hvort hug-
myndir Páls í Selárdal hafi fengið einhvem hljómgmnn meðal lærðra manna á
17. öld. En nauðsynlegt er einnig að kanna hugmyndafræði þeirra manna sem
ekki fylltu flokk hinnar menntuðu yfirstéttar. Þetta hefur doktorsefni séð
glöggt og helgar því Jóni lærða Guðmundssyni langan póst í 3. kafla bókar-
innar. Um Jón hefur töluvert verið ritað og nokkur verk hans hafa komið út í
fræðilegum útgáfum, nú síðast Samantektir hans um Eddu og Ristingar í
vandaðri útgáfu Einars G. Péturssonar. Þar fylgir einnig yfirgripsmikill formáli
um Jón og verk hans. Þessar heimildir hefur doktorsefni nýtt sér eftir föngum,