Gripla - 01.01.2001, Page 234

232
GRIPLA
regel varken ort — eller personnamn. Blott handelsen i och för sig bryr
den sig om. Detta medför ocksá látt en olikhet i stil: medan ságnen ár
kort och ofta helt torrt relaterande, söker sagan göra sin framstállning
sá saftig och livlig som möjligt. (Sydow 1931:199)
Sá hluti íslenskra munnmæla sem skilgreina má sem sagnir (ságen) lýtur ein-
mitt þeim lögmálum sem Sydow nefnir hér að ofan. í þeim hópi eru velflestar
frásagnir af íslenskum galdramönnum: Þær fjalla um nafngreint fólk á til-
greindum stöðum og margar þeirra draga fram ýmsar sannanir máli sínu til
stuðnings. Þetta er sá flokkur hérlends munnmælaefnis sem í daglegu máli
nefnist þjóðsögur en fræðimenn hafa sumir hverjir viljað skilgreina sem
„sagnir“.18 Sá hluti þeirra sem felur í sér nafngreinda einstaklinga, frásagnir
sem að hluta til byggja á því sem menn telja sig „muna“ eða hafðar eru eftir
einhverjum sem hafði eftir öðrum sem „mundi“ atburði — myndi flokkast
undir reynslusagnir eins og það orð hefur verið skilgreint. Hitt er jafn ljóst að
skilningur evrópskra fræðimanna á hugtökunum fabulat og memorat er ekki
fyllilega samhljóma, eins og þegar er rakið.
Við þetta má bæta að mér hefur aldrei til hugar komið að reynslusagnir séu
„einu heimildirnar“ sem við höfum um þjóðtrú, eins og andmælandi virðist
lesa úr orðum mínum. Þá á ég erfitt með að skilja þá athugasemd hans að
sumar af þeim munnmælaheimildum sem doktorsefni notar, og sem
máli skipta í þessu sambandi [séu] alls ekki frásagnir eða sögur í nein-
um skilningi þessara orða heldur það sem á ensku máli er kallað belief
statements og á sænsku trosutsagor.
Hér er Almqvist að tala um einstakar hendingar úr þjóðsagnageymdinni á borð
við þær að hægt sé að læra galdur í Svartaskóla eða að huldufólk búi í Álfa-
borginni á Borgarfirði eystra. Satt að segja eru slíkar frásagnir ekki heimilda-
grunnur í riti mínu, því þar er fyrst og fremst stuðst við sagnaefni. Hér hefði
ég kosið nánari rökstuðning fyrir athugasemdinni.
18 Hér minni ég enn á að íslenskir fræðimenn skilgreina þessi hugtök sitt með hvorum hætti.
Hallfreður Öm Eiríksson skiptir íslenskum þjóðsögum upp í ævintýri (sem samsvara þá Mar-
chen) og sagnir (sem samsvara þá Sagen) (1983:273-74 og 307-309). Er hann þar á svipuð-
um slóðum og Einar Ól. Sveinsson sem notaði hugtökin þjóðsögur og þjóðsagnir (1940). Jón
Hnefill Aðalsteinsson hefur annan hátt á. Hann styðst við Sydow en þýðir hugtök hans sage og
sagn sem „þjóðsögur" og „sagnir" (1989:232).