Málfregnir - 01.07.1990, Blaðsíða 9

gera sér þetta ljóst og hvílík hneisa það
væri nú, á dögum almennrar menntunar
og skólagöngu, að týna málinu á tungu
sér og fórna þannig öllum dýrmætasta
arfi sínum. Þá væri illa goldin ómælanleg
þakkarskuld við íslenska bókiðjumenn
fyrr og síðar.
Með góðri varðveislu málsins bætum
við okkur upp smæðina, hækkuni höfða-
töluna. Tíðar og miklar breytingar á
máli myndu t.d. heimta það, að hver
kynslóð yrði að sjá sér fyrir nýjum þýð-
ingum allra þeirra sígildu bókmennta,
sem hún teldi sig hafa þörf fyrir, ekki
aðeins erlendra, heldur einnig inn-
lendra. En með dyggri varðveislu máls-
ins má dreifa þessu verki á margar
kynslóðir, og innlendar bókmenntir
þyrfti þá ekki að þýða og hefir ekki þurft
að þýða enn sem komið er.
Frændur vorir á Norðurlöndum geta
tæplega talist læsir á eigið mál ef það er
öllu eldra en 300 ára. Svipað er að segja
um Englendinga og Þjóðverja. Allt
okkar málverndarstarf hefir miðað að
því að þetta gæti ekki gerst á íslandi.
Vel má vera að einhverjir kalli þetta
öfgafullt viðhorf. En þá má ekki gleyma
því, að það er aðeins bein og eðlileg af-
leiðing af þeim sérstöku aðstæðum sem
við búum við og viljum búa við. Stund-
um hafa erlendir menn látið á sér skilja
að þeim þyki fjarstætt að jafn-fámenn
þjóð og íslendingar skuli reyna að halda
uppi sjálfstæðu ríki í svo hrjóstrugu
landi. En hvað sem öðrum finnst viljum
við þetta samt og verðum þá líka að taka
öllum afleiðingum af því. Ein þeirra er
sú að varðveita íslenska tungu.
Málvernd og málnot
En nú má ekki láta verndunar- og varð-
veislutalið villa sér sýn. Málið er ekki
eins og fornaldarsverð sem nægir að
koma fyrir í góðum sýningarskáp til að
geta skoðað það stöku sinnurn þegar vel
stendur á. Pað er mjög ósambærilegt við
forngripi. Málið er á öllum tímum mesta
þarfaþing sem þjóðin á. Það er í sífelldri
notkun til sóknar og varnar, í starfi og
leik. Og allt er undir því komið að það
standist þær margvíslegu kröfur sem til
þess eru gerðar.
Hér mætast því tvö meginsjónarmið.
Annars vegar er varðveisla málsins; hins
vegar er notagildi þess. Vandi okkar nú
er að halda svo á málum að íslensk tunga
verði þjóðinni sem gagnlegast tæki í
dagsins önn, hverjar sem kröfurnar verða
til lífsins gæða og hversu hátt sem and-
inn stefnir, án þess að slíta þurfi þau
mállegu tengsl, sem íslendingar hafa við
fortíð sína og eiga varla nokkurn sinn
líka meðal þjóða heimsins. Fram að
þessu hefir þetta tekist, og liggur því
næst fyrir að athuga hvað læra má af feng-
inni reynslu.
Hvað kennir sagan?
Oft er það á orði haft, bæði hér innan-
lands og meðal erlendra fræðimanna, að
íslendingum hafi tekist að varðveita mál
sitt, svo að aðdáunarvert sé, allt frá því
að land byggðist. Óþarft er að telja fram
dæmi þessu til skýringar. Eins og öllum
er kunnugt eru íslenskar fornbókmenntir
að miklu leyti lifandi bókmenntir enn á
vorum dögum. Margir hafa spreytt sig á
að skýra þetta óvenjulega fyrirbæri, en
það mál leiði ég hjá mér í þetta sinn. Þó
get ég ekki stillt mig um að minnast á
það, sem oftast er nefnt og flestum
kemur fyrst í hug þegar þetta efni ber á
góma. Það er einangrun þjóðarinnar.
Um þessa einangrun vil ég helst fá að
segja það, að hún hafi aldrei verið eins
mikil og erlendir menn hafa talið sjálfum
sér og okkur trú um. Grannþjóðirnar
hafa ætíð verið miklu „einangraðri“ frá
okkur en við frá þeim. Því veldur
fámennið hér. En jafnvel þó að eitthvað
sé nú hæft í þessu einangrunartali,
verður að minnast þess, að málið er eins
og lifandi líkami. Hvað sem allri stað-
9