Málfregnir - 01.07.1990, Blaðsíða 21

liðinn -Ijós-. Pá fengjust samsetningarn-
ar: símaritunarvél eða símariti, símarit
og sögnin símarita. Síðan má gera þau
enn þjálli með því að fella brott a-ið í
síma-. Þá eru komin orðin símriti, símrit
og símrita sem Jón Ásgeir Sigurðsson
lagði til. Þessi lausn hefir mér fundist
býsna álitleg. Hún hefir ekkert umtals-
vert á móti sér - nema eitt, eins og ég
minntist á í síðasta tölublaði Málfregna
(bls. 30).
„Símritun samrýmist svo augljóslega
íslensku, að flestir halda að þetta nýyrði
hafi lengi verið til“, sagði Jón Ásgeir. Og
það er einmitt svo: Þetta „nýyrði" og
fleiri skyld hafa lengi verið til. Ég skal
ekki segja um aldur orðsins símriti að
svo stöddu, en hin orðin eru í orðabók
Blöndals (1920-24) og voru talin til
nýyrða fyrir 70 árum sem vonlegt er. Pau
höfðu þá aðra merkingu en þeim væri
ætluð nú: símrit var þýtt með „Tele-
gram“, símrita með „telegrafere“ og sím-
ritun með „Telegrafering“. Hætt er við
að upphaflega merkingin sé mörgum
íslendingum of nærtæk enn til þess að
tímabært sé að bæta nýrri við, og sumum
þætti jafnvel nærri sér gengið ef það yrði
gert.
Þess má geta um starfsheitið símritari,
þó að það komi ekki beinlínis þessu máli
við, að það var komið til sögunnar fyrir
aldamót og er því nærri hundrað ára að
minnsta kosti. í orðabók sr. Jónasar á
Hrafnagili 1896 (Ný dönsk orðabók með
íslenzkum þýðingum) er símritari önnur
tveggja þýðinga á danska orðinu
Telegrafassistent. í orðabók Blöndals er
það þýtt með „Telegrafist“ og hefir
jafnan þótt heldur virðulegt starfsheiti.
Einnig má búast við að orðið ritsími
hafi svipuð rök á móti sér. En nú má
spyrja hvort „telefax“ sé nokkuð annað
en nýtískulegur ritsími, rétt eins og bílar
af nýjustu gerð heita bílar eins og gömlu
skrjóðarnir, og nýjustu flugvélar eru
gerólíkar þeim elstu, en heita flugvélar
samt. Hér hafa orðið hluthvörf, sem svo
eru nefnd í merkingarfræðinni. Orðið
eldhús er e.t.v. enn skýrara dæmi um
þau. Eldhús er kennt við eld, sem þar
var eitt sinn kveiktur, en er nú orðinn
fágætur í íslenskum eldhúsum.
Ef engin saga væri á undan gengin
þætti mér ekki ólíklegt að orðin ritsími,
símrit og símsenda teldust sóma sér vel í
þeim hlutverkum sem um er að ræða. Og
orðið símapóstur, sem Guðbrandur
Gíslason stakk upp á, virðist geta komið
í góðar þarfir, hvað sem öðru líður. Vert
er að hyggja að þessu öllu og láta á það
reyna hvort fortíð orðanna gerir þau
ónothæf í þessum hlutverkum eða hvort
við getum látið þau sæta svipuðum
örlögum og orðin bíll og flugvél - og
eldhús.
Þó að þessi orð, sem að ýmsu leyti eru
álitlegust fyrir „telefax“, séu svolítið
vant við látin er enn um ýmsa kosti að
velja. Rafmagnsverkfræðingar hafa bent
á orðin myndriti og myndrit, og þá
kemur sögnin myndrita af sjálfu sér. Það
er augljós kostur. Ef til vill saknar ein-
hver merkingarþáttarins ’senda’, og
raunar má velta því fyrir sér hvort nauð-
synlegt sé að hafa sérstaka sögn um að
senda eitthvað með „telefax“-tæki. Það
væri þá helst til að keppa við sögnina
faxa, sem þykist vera íslenskari en hún
er. En eins og Eiður Guðnason benti á
ætti alltaf að mega nota sögnina sím-
senda, þó að hún eigi sér líka eldri merk-
ingu eða tengist eldri tækni.
Tillögu rafmagnsverkfræðinga virðist
að nokkru leyti stefnt gegn orðunum
símabréf og bréf(a)sími „með þeim rök-
stuðningi, að hér er ekki um að ræða
bréf, sem send eru í pósti“, eins og kom-
ist er að orði í Raftækniorðasafni. Þessi
röksemd er þó léttvæg því að orðið bréf
hefir margar merkingar og þarf ekki að
tákna eitthvað sem sent er í pósti. Hins
vegar má til sanns vegar færa að síma-
bréf þurfi ekki að vera bréf í neinni hefð-
21