Málfregnir - 01.07.1990, Blaðsíða 13

en meðan hún hefir ekki verið gerð sé ég
ekki annað vænna en láta ráðast hvernig
fer um beygingu þessara orða.1
Nú á dögum er miklu meira um marg-
víslega notkun talna og töluorða en áður
var og oft misræmi í meðferð þeirra af því
að málið er beinlínis í deiglunni á þessu
sviði og ekki alltaf við málvenju að
styðjast.
Þegar svipaðan vanda ber að höndum,
hvort sem hann er beygingarlegs eða setn-
ingafræðilegs eðlis, er ekki um annað að
ræða en styðjast við þær málfræðilegu
reglur, sem málið virðist fylgja og vafaat-
riðið getur flokkast undir, þ.e.a.s. ef regl-
urnar eru þá þekktar. Ég held til dæmis að
þágufallsmyndin humri af humar hafi
verið úrskurðuð æskileg vegna sambæri-
legrar beygingar annarra orða en ekki
vegna þess að dæmi um hana hafi beinlínis
verið kunn frá eldri tímum. Talið hefir
verið eðlilegt að humar fengi sams konar
beygingu og innlenda orðið hamar, en
ekki eins og tökuorðið bikar, enda er
humarr fornt íslenskt orð, þótt beyging
þess sjáist ekki í fornum heimildum.
Hér mætti enn fjölmörgu við bæta, til
dæmis um aðlögun tökuorða, en tíminn
leyfir það ekki. Umræðuefnið er í raun-
inni óþrjótandi, og mér dettur ekki í hug
að halda því að neinum að mat á máli sé
auðvelt verk, sem unnt sé að kveða upp
dóma um eftir einfaldri formúlu. Því fer
svo víðs fjarri. Álitamálin eru mörg. Fyrir
mér hefir einungis vakað að reyna að gera
sjálfum mér og öðrum grein fyrir helstu
leiðarljósum sem við er að styðjast á sigl-
ingu um það torleiði sem íslensk mál-
vöndun er.
Ég sagði í upphafi að málvöndun væri
eins konar siðfræði málsins. Sú siðfræði
1 Á þeim árum sem liðin eru síðan þetta erindi
var flutt hafa a.m.k. eignarfallsmyndirnar
sýrna og þotna verið í sókn, og ég er ekki í
neinum vafa um það nú að þær hafa við betri
rök að styðjast en hinar n-lausu, enda hefi ég
gert mitt til að halda þeim fram.
tekur til enn fleiri atriða en ég hefi nú
nefnt, og mætti þar á margt minnast sem
er ekki fremur bundið við íslensku en
önnur mál, svo sem vandaða framkomu
og almenna mannasiði.
Það er ekki nóg að hugsa um beygingar-
kerfi og innlendan orðaforða, ef hugsunin
er óskýr, framsetningin og framburður-
inn. Grautarleg hugsun er e.t.v. versti
óvinur málsins. Það sem er óskýrt sagt er
óskýrt hugsað, hefir vitur maður mælt.
Þetta mætti hafa hugfast. Mér dettur í hug
setning úr Læknablaðinu fyrir mörgum
árum þar sem komist var að orði á þá leið
að það sem nú væri mest aðkallandi væri
barnadauðinn! Framsetning af þessu tagi
er alltof algeng í rituðu máli nú á dögum,
svo að ég tali nú ekki um mælt mál.
Enn er margt ónefnt, sem tíminn
leyfir ekki umræðu um, m.a.s. eitt helsta
boðorð allrar góðrar málnotkunar, að
orð hæfi hugsun og efni - og stíll tilefni,
ef ég má orða það svo.
Lokaorð
Ég hefi litla reynslu af því að kenna
börnum og unglingum, svo að ég ætti ekki
að segja margt. En mætti ekki reyna að
hefja talmálið til vegs með nýjum kennslu-
aðferðum í skólum landsins, æfa nemend-
ur í að lýsa hlutum og atburðum skýrt og
skipulega í von um að bærileg framsetning
í rituðu máli sigldi f kjölfarið?
Þess er auðvitað ekki að vænta að
börn og unglingar verði óskeikulir mál-
notendur. Slíkir menn eru vandfundnir,
og menn eru að læra málið fram eftir
öllum aldri. En þó að langt kunni að
virðast í land er ekki um annað að ræða
en halda ótrauð áfram og láta ekki hug-
fallast þó að málið sé ekki gullfagurt hjá
öllum. Sumir geta aldrei lært að syngja,
en engum dettur í hug að miða söng-
kennslu við það hvernig lélegasti söngv-
arinn syngur lagið. Þjóðlagið breytist ekki
neitt þó að einstaka maður syngi falskt.
Það heldur áfram að vera sama lagið.
13