Málfregnir - 01.07.1990, Blaðsíða 29

inngangur um margvíslegt rím og loks
greinargerð urn notkun bókarinnar.
Höfundurinn er dósent í íslenskri mál-
fræði í Háskóla íslands. Inngangsorðum
sínum lýkur hann á þessa Ieið (bls. 14):
„Vonandi verður þessi bók til að auð-
velda íslenskum rímurum að auka fjöl-
breytni rímsins. Þar eru nefnilega ýmis
úrræði til, ef vel er að gáð“. Undir þetta
skal tekið, og því má bæta við að bæði
málfræðingar og aörir geta líka haft gagn
af bókinni þó að þeir ætli sér ekki að
ríma neitt.
Ensk-latncsk-íslcnsk og latnesk-íslensk-
ensk dýra- og plöntuorðabók. Eftir
Óskar Ingimarsson. Bókaútgáfan Örn
og Örlygur hf. Reykjavík 1989. xiv +
448 bls.
Þeir sem eitthvað hafa horft á náttúru-
lífsmyndir í sjónvarpi undanfarin ár hafa
hlotið að kynnast höfundi þessarar
bókar. Hann hefir um margra ára skeið
þýtt og flutt með miklum ágætum vanda-
sama texta með ýmiss konar myndum af
þessu tagi. Það er eins og þessi maður
kunni nafn á hvaða kvikindi sem er. Auk
þýðinga fyrir sjónvarp hefir hann þýtt
eða annast útgáfu á mörgum náttúru-
fræðibókum. Það mátti því vera lýðum
ljóst að Óskar Ingimarsson hlaut að eiga
mikinn sjóð orða um dýr og plöntur og
heita á þeim. Og jafnframt mátti ljóst
vera að hann hlaut sjálfur að vera höf-
undur margra þeirra. Nú hefir það feng-
ist staðfest í þessari nýju og myndarlegu
orðabók. Að henni er hinn mesti fengur.
í formála segir höfundur frá því
hvernig orðasafnið varð til, upphaflega
sem hjálpartæki við þýðingar. Um nafn-
giftir segir hann (bls. viii):
Ekki eru til neinar algildar reglur um það,
hvernig gefa skuli dýrum (og þá einnig
plöntum) nöfn. Þar koma vafalaust ýmis
sjónarmið til greina. Ég tel nauðsynlegt að
þeir sem fást við það hafi a.m.k. einhverja
nasasjón af latínu, því flest vísindaheitin eru
á því máli, þó sum þeirra séu komin úr grísku
eða samblandi af grískum og latneskum
orðum. Þessi nöfn gefa oft til kynna sérkenni
tegundarinnar eða í hvers konar umhverfi
hún lifir. Dæmi: flavus (gulur) og paluslrís (í
mýrlendi). Slíkar nafngiftir eru þó ekki nærri
alltaf gerlegar af ýmsum ástæðum. Einnig er
hægt að þýða enska nafnið beint, enda er það
oft þýðing á vísindaheitinu. í þriðja lagi má
leita til gamalla íslenskra nafna eða hugtaka,
m.a. úr goðafræði. Þá aðferð hafa raunar
margir notað sem hafa gefið dýrum og
plöntum nöfn, bæði fyrr og síðar. Margir
þeirra voru mjög orðhagir og fundvísir á góð
heiti, eins og glöggt kemur fram víða í orða-
bókinni. Faðir minn, Ingimar Óskarsson, var
afkastamikill við nafngiftir og bý ég enn að
samvinnunni við hann um árabil. Loks mætti
nefna að sum nöfnin eru fengin úr öðrum er-
lendum málum en ensku, t.d. Norðurlanda-
ntálum og þýsku.
Dýra- og plöntuheitin í bókinni eru auð-
vitað misgóð; það er ekki tiltökumál.
Æskilegt hefði þó verið að hafa glöggan
og smekkvísan málfræðing með í ráðum
við orðmyndun og frágang orðmynda,
en slíkir menn liggja ekki á lausu. Um
einstök orð skal ekki fjölyrt hér. Þó
langar mig til að vekja athygli á því að
Epilobium latifolium er ýmist kölluð eyr-
arrós á íslensku, eins og í þessari bók,
eða eyrarós, sem ég hélt að væri upphaf-
legra, þ.e. að kenna „rósina“ við eyrar
fremur en eyri. Hvað segja lesendur um
þetta? - Þá má bæta því við að ávöxtur sá
sem á ensku nefnist avocado pear
(Persea americana) heitir í bókinni
„grænaldin, avókadó“. Eg hefi ég lært að
kalla hann lárperu á íslensku en veit ekki
hvaðan það ágæta orð er komið.
Orðasafninu er skipt í fernt: ensk-
latnesk-íslenska dýraorðabók (bls. 1-
166), ensk-latnesk-íslenska plöntuorða-
bók (bls. 167-241), latnesk-íslensk-
enska dýraorðabók (bls. 243-377) og
latnesk-íslensk-enska plöntuorðabók
(bls. 379-448). Eins og sjá má á þessu er
dýraorðasafnið langmestur hluti verks-
29