Skírnir - 01.01.1985, Blaðsíða 352

284
SIGRÚN ÁSTRÍÐUR EIRÍKSDÓTTIR
SKÍRNIR
Vitaskuld hafa 17. aldar lesendur lesið annað út úr orðum Cervantesar en
20. aldar lesendur, enda eru þrjár aldir langur tími. En það viðhorf að öll
okkar reynsla og sérhver rituð heimild sé huglæg og þess vegna ótraust og að
sérhvert verk eigi sér jafnmarga höfunda og það á sér lesendur, er nokkuð
ríkjandi í 20. aldar bókmenntum. Hins vegar þýðir Guðbergur þessi orð á
eftirfarandi hátt:
. . .sannleikans, sem er móðir sögunnar (leturbr. mín) og keppi-
nautur tímans. Sagnfræðingurinn teflir við tímann, varðveitir atburði,
ber hinu liðna vitni og er fordæmi og keppikefli nútímans en komandi
tímum aðvörun.
Að sannleikurinn sé móðir sögunnar gefur lítið svigrúm til heimspekilegra
vangaveltna. Samt sem áður er þessi misþýðing lítilvæg nema hún sé skoðuð í
beinu samhengi við sögu Borgesar. í sögunni af don Kíkóta er nóg af öðrum
augljósari og mikilvægari atriðum sem gefa tilefni til túlkunar í ætt við túlkun
Pierre Menards. Don Kíkóti sýnir okkur æ ofan í æ að sérhver skynjun á veru-
leikanum er huglæg og að „sannleikurinn" fer ekki svo lítið eftir innri sannfær-
ingu. Umræðurnar um „sápuskálarhjálminn" eru forvitnilegar í þessu sam-
bandi, ósannsögli Þíde Hamete sem skráir þessa „sannsögulegu riddarasögu"
er einnig athyglisverð, sömuleiðis umræður don Kíkóta, Sansjós og Sam-
sonar Karraskos um bókmenntir og sagnfræði, eða þá hinar mismunandi
skoðanir sem fólk virðist hafa á atferli don Kíkóta. Allt kemst þetta vel og
rækilega til skila í íslensku þýðingunni, „sólargeisli verksins" skín glatt þótt
numið hafi verið staðar til að „telja arið“.
Cervantes átti það sjálfur til að fremja glöp af ekki ósvipuðu tagi. Hann
virðist til dæmis hafa átt í erfiðleikum með að ákveða nafn á eiginkonu Sansjós
sem heitir í VII. kafla fyrri hlutans Jóa Gutíerres og María Gutíerres örfáum
línum neðar, en heitir svo Teresa Pansa í seinni hlutanum. Einnig hafa fræði-
menn átt í stökustu vandræðum með asna Sansjós í XXIII. kaflafyrri hlutans.
Gínes frá Pasamonte stelur asnanum undan Sansjó en tveimur blaðsíðum
aftar er Sansjó kominn á bak asna sínum eins og ekkert sé. Lesendur ráku
augun í þetta og Cervantes svarar aðfinnslum þeirra í IV. kafla seinni
hlutans. Sansjó man alls ekki til þess að hann „hafi setið asnann áður en
skepnan kom aftur í leitirnar“ og því getur hann sér þess til að „eitthvað hafi
skolast tii við prentun bókarinnar."
VI
í Don Kíkóta á ímyndunaraflið og löngunin til að drýgja dáðir í stöðugri bar-
áttu við hinn áþreifanlega raunveruleika, og úr því að raunveruleikinn ber
sigur úr býtum er sagan flokkuð undir raunsæisbókmenntir. Raunveruleikinn
í Mancha er gerólíkur hinum óraunsæja og ímyndaða heimi riddarasagnanna
sem don Kíkóti hrærist í og er svo spaugilegur og fáránlegur. Ekki er víst að