Skírnir - 01.09.1989, Qupperneq 45

SKÍRNIR BARÁTTAN GEGN VERULEIKANUM
295
öldum eða svo.6 Er Bréf til Láru „skáldverk"? Telst það til „bók-
mennta“ ? — og ef svo er, til hvaða bókmenntagreinar? Þetta eru alls
ekki tóm fræðileg atriði, heldur spurningar um það hvernig við
nálgumst lesefnið. Skáldsögur og ævisögur teljast til ólíkra greina
vegna þess að jafnt ritun þeirra sem lestur helgast af mismunandi
greinavitund. Slík greinavitund er mjög afdrifarík í allri umgengni
okkar við bókmenntir eins og við aðra texta. Hún byggist á vissum
væntingum og forskilningi og stýrir lestri okkar í veigamiklum at-
riðum. Ef við finnum Bréfinu hvergi stað innan bókmenntagreina
þá stöndum við frammi fyrir því að upphafsverk módernisma í ís-
lenskum lausamálsbókmenntum fer út fyrir svið bókmenntanna,
afneitar mörkum skáldskaparins eins og þau eru samkvæmt ríkj-
andi greinavitund. En mér finnst ekki fráleitt að halda því fram að
slíkt neikvæói, sem í þessu tilfelli mætti kallast mótvitund,7 felist í
eðli módernismans; hann leitist við að afneita viðteknum mörkum
merkingarsviða. Verk Þórbergs eru andóf gegn því hvernig bók-
menntahugtakið hefur verið þrengt í tímans rás. Með aukinni
áherslu á skáldskap og fagurkerahátt hefur ritgerðum, ævisögum
og ýmsum öðrum frásagnarformum verið þokað út fyrir mörk
bókmenntanna, eða að minnsta kosti út að jaðri þeirra, og jafn-
framt hefur skáldsagan hafist til vegs við hlið ljóðlistar og leikbók-
mennta. Markmiðið með þessari ritsmíð er ekki síst að gaumgæfa
hvernig Þórbergur berst gegn valdi hinna „stóru“ bókmennta-
greina.
Þórbergur flækir ríkjandi flokkunaraðferðir þeirra sem reyna að
hafa taumhald á bókmenntakerfinu. Með hugtökum ráðandi bók-
menntagreina er að vísu oft reynt að elta uppi róttækar formtil-
raunir sem ekki sýnast rúmast innan þeirra. Samkvæmt viðmiðum
sem búa að baki alls þorra skáldsagna er til að mynda fráleitt að
kalla tilraunaverkið Finnegans Wake (1939) eftir James Joyce
„skáldsögu“. Þetta er samt gert og það sýnir að við leitumst við að
festa hendur á hinum róttæka texta með þeirri skynheild og þeim
forskilningi sem hugtakið „skáldsaga" tryggir okkur. Með hliðsjón
af byltingarformum margra „skáldsagna“ á þessari öld höfum við
fulla heimild til að staðsetja Bréf til Láru í þeim flokki. Þetta er
samt ekki gert í umræðu hér á landi og það finnst mér benda til þess
að Bréf til Láru leiki enn tiltölulega lausum hala í greinavitund