Skírnir - 01.09.1989, Page 51

SKÍRNIR BARÁTTAN GEGN VERULEIKANUM
301
Með pistlasafninu er Þórbergur að finna einn birtingarstað fyrir
síbreytilega hugsun og hin ólíkustu erindi. Hann laðast greinilega
að blönduðu og jafnvel mótsagnakenndu formi til að koma heims-
mynd sinni og lífsspeki á framfæri. Það er ennfremur athyglisvert
að þetta var ekki hugsað sem tilfallandi og stakt pistlasafn.
Sigfús Daðason víkur að því í Þórbergsgrein sinni að „hin órit-
uðu eða glötuðu stórvirki bókmenntanna" verði stundum frægari
en þau sem til eru á prenti og fjallar í því sambandi um „Sögu Unu-
húss“ sem Þórbergur virðist lofa í lok Ofvitans en birti aldrei (17).
Þessi óbirta saga Unuhúss er ábyggilega frægara verk en pistlasafn-
ið sem ég hef verið að tala um, en það heitir vel að merkja Pistilinn
skrifaði þ. e.fyrsta bindi. Þórbergur hugði nefnilega á fram-
hald og segir í eftirmála: „Næsta bindi kemur út seint á árinu 1934
og svo koll af kolli eitt bindi á ári, ef útgáfan ber kostnaðinn“ (156).
I blaðaviðtali 19. desember 1933 ítrekar hann þetta áform sitt:
„Þessi bréf eru upphaf að áframhaldandi bréfaútgáfu, sem ég hefi í
hyggju að gefa út af eitt bindi á ári.“23 Þarna er boðað verk sem
aldrei birtist en verðskuldar nokkra frægð.
Það sem mér sýnist búa að baki pistlasafninu og áformi Þórbergs
um framhald á slíkri útgáfu er tilraun hans til að koma á fastan fót
frjálsu birtingarformi er hæfi tjáningarmáta hans betur en hinar
hefðbundnu bókmenntagreinar. Þetta skýrist enn frekar ef við lít-
um á það safn lausamálsefnis sem liggur eftir Þórberg frá fyrstu
árum ritferilsins og hefur komið út í seinni tíð í bókunum Ólíkar
persónur, Ljóri sálar minnar og Mitt rómantíska æði. í formála sín-
um að Ólíkum persónum fjallar Sigfús Daðason um kynni Þór-
bergs af mannlýsingum eða „palladómum" í Skinfaxa, riti Ung-
mennafélags Reykjavíkur, og segir hann hafa tekið „þessari bók-
menntasmágrein tveim höndum“ þótt hann hafi fljótlega tekið að
brjóta formreglur hennar.24 Þetta hugtak Sigfúsar, bókmennta-
smágrein, hæfir Þórbergi ákaflega vel. Samkvæmt innbyggðum
mælikvörðum bókmenntakerfisins er hér um að ræða „minnihátt-
ar“ bókmenntir, en slíkt gildismat er ekki viðhaft hér.
Raunar finnst mér Sigfús ekki gera annarri smágrein alveg sann-
gjörn skil í sama formála, því þótt hann bendi á dálæti Þórbergs á
bréfsforminu þá segir hann að þess verði að gæta „að einkabréf
hljóta að veita upprennandi rithöfundi mjög ófullnægjandi og ein-
20 — Skírnir