Skírnir - 01.09.1989, Síða 59

SKÍRNIR BARÁTTAN GEGN VERULEIKANUM
309
Sjálfsveran ogformleitin
Amóta ögrun, baráttu gegn veruleika hinna viðteknu og miðlægu
bókmenntagreina, má sjá í Sálminum um blómið (1954-55). Það er
ekki aðeins að eitt aðalstefið í þeirri bók - Sobeggi afi er „ekki að
skrifa skáldsögu" - fái að sínu leyti staðist, heldur verðum við að
brjóta heilann um hvort þetta geti þá hugsanlega verið einhvers
konar ævisaga. En þannig séð er hún líka fyrst og fremst ævisögu-
brot; hún segir frá nokkrum árum í lífi karls sem er tekinn að
reskjast og stúlku á barnsaldri. Verkið sneiðir þannig hjá þeim
hluta ævinnar sem myndar helsta athafnasvið ævisagna og forðast
þó um leið að lýsa bernskuheiminum sem meðvituðum aðdrag-
anda að hinni fullorðnu sjálfsveru sögumannsins, eins og tíðkast
í sjálfsævisögum.
Með óvenjulegri úrvinnslu sinni á ævisögulegu efni í Sálminum
um blómið leikur Þórbergur aftur það sem hann gerði í Bréfi til
Láru: með virðingarleysi fyrir skilmörkum bókmenntagreina og
jafnvel bókmenntanna almennt sýnir hann okkur nýja bókmennta-
grein í mótun. Osagt skal látið hvort hún er til eftirbreytni eða
hvort hún er ef til vill bókmenntasmágrein „utan flokka“. Það er
ekki hvað síst í þessu sem róttækni verksins felst og hið sama á að
einhverju leyti við um Suðursveitarbækurnar. Þegar mat er lagt á
þessa nýsköpun er að vísu hægt að líta svo á að þetta geri umrædd
verk að nýjum greinum á meiði skáldsögunnar.36 En þá verðum við
líka að ganga út frá skáldsögunni sem verulega opinni bókmennta-
grein; grein sem kallar jafnvel á þann leshátt sem hæfir pistilform-
inu í fyrri verkum Þórbergs.
I ævisagna- og endurminningaforminu hefur Þórbergur væntan-
lega séð tvíþættan möguleika. Annars vegar að nálgast lesendur
sína með því að skírskota til ýmissa þátta í íslenskri frásagnarhefð,
óháð því hvort þeir teljast til bókmennta eða ekki. En hins vegar sér
hann að ævisagan getur, þrátt fyrir þá íhaldsemi sem oftast ein-
kennir hana, boðið upp á það opna form, þá margþættu túlkunar-
möguleika sem hann hafði gert tilraunir með í bréfa- og pistilform-
inu á fyrri hluta ferils síns. Vegna þess að ævisagna- og endurminn-
ingaformið er tiltölulega iaust við væntingar um fagurfræðilegt
samræmi, býður það Þórbergi upp á farveg fyrir hina frjálsu skrá-
setningarvitund sem einnig einkennir Bréf til Láru. Hann vill geta