Skírnir - 01.09.1989, Side 92

342
HERMANN PÁLSSON
SKÍRNIR
Héðin öllu nafni“ (299). Nú hagar svo til að hvorugur þeirra Héð-
ins né Högna virðist vera nefndur í eldra riti en Njálu, og má því vel
vera að heiti þeirra félaga séu komin frá söguhöfundi sjálfum.
Grani Gunnarsson er kunnur af Landnámu; bæði nöfnin minna á
hetjukvæði: Gunnar Gjúkason, fóstbróður Sigurðar Fáfnisbana,
og góðhestinn Grana sem Sigurður átti. Var því ekki illa til fundið
að kalla hinn bróðurinn eftir Högna Gjúkasyni. Þó kann að vera að
Högni Hálfdanarson ella einhver annar fornkappi hafi vakað fyrir
höfundi Njálu þegar hann valdi syni Gunnars þetta heiti, í stað þess
að kalla manninn Hámund eins og gert er í Landnámu. Höfundur
Njálu mun einnig hafa sótt heitið Héðinn í Héðins þátt og Högna.
Þeir nafnar Héðinn Hjarrandason og Skarp-Héðinn Njálsson eru
báðir mikilhæfir menn og hamingjulitlir, enda sannast á þeim orðs-
kviður Grettlu: Sitt er hvort gæfa eða gjörvileikur. Ogæfa þeirra
Héðins Hjarrandasonar og nafna hans í Njálu birtist einkum í
glæpum sem þeir leysa af hendi: að myrða Hildi og drepa Höskuld.
Hitt er einnig athygli vert að mikilvægur þáttur í harmleik Njálu,
eins og raunar ýmsum öðrum fornsögum er fólginn í flaumslitum
fóstbræðra, og Héðins þáttur og Högna fjallar um fóstbræður sem
berjast ólmir í Hjaðningavígum. I þættinum gegnir Hildur næsta
litlu hlutverki sjálf, en hins vegar verður hún eggjandi að Hjaðn-
ingavígum bæði í Ragnarsdrápu Braga gamla og Snorra-Eddu.
Hún vinnur því mikið ógagn og minnir slíkt á Hildigunni í Njálu
sem heimtar blóðhefndir og má raunar teljast helsta kveikjan að
Njálsbrennu.
Mönnum hefur löngum verið ljóst að ummæli Gunnars í haugin-
um (að vilja heldur deyja en vægja) koma illa heim við þá mynd sem
höfundur hefur gert af honum lifanda. Setningin „Við alla vildi eg
gott eiga“ ber vitni um friðsemi, og ósk Gunnars „að eg hefða
málaefni góð“ bendir ótvírætt til réttlætis. Gunnar er sáttfús við
andstæðinga sína - „Sáttgjarn hefi eg jafnan verið“ (145) - og vægir
fyrir þeim í lengstu lög. Þegar Kolskeggur segir Gunnari eftir bar-
dagann við Rangá að hann hafi nú hefnt orða Skammkels, þá svarar
þessi hógværi bóndi í Fljótshlíð: „Hvað [ . . . ] hvort eg mun því
óvaskari maður en aðrir menn sem mér þykir meira fyrir en öðrum
mönnum að vega menn“ (138-9). Naumast verður ráð gert fyrir
því að þeim sem vill heldur deyja en vægja þyki lítt fyrir að verða