Skírnir - 01.09.1989, Blaðsíða 141

SKÍRNIR VÍSINDASAGAN í HEIMI FRÆÐANNA 391
raunar einnig við aðrar vísindagreinar, þó að þau tengsl séu annars
eðlis.
Þar er fyrst til að taka að það hefur yfirleitt alls ekki verið talið
nauðsynlegt að starfandi raunvísindamenn hafi sérstaklega kynnt
sér sögu fræðigreinar sinnar. Sagan er í mesta lagi notuð sem eins
konar krydd í kennslubókum, og það heldur dauft. Sagt er í stuttu
máli frá þeim mönnum sem nefndir eru í bókinni, til dæmis vegna
þess að ákveðnar kenningar, lögmál eða uppgötvanir eru kennd við
þá. Þessar stuttaralegu frásagnir eru oft í stíl helgisagna23 og bera
glögg merki þess sem ég hef kallað söguskekkju: Hugmyndirnar
eru metnar út frá samtíð kennslubókarhöfundarins og efni bókar-
innar, en engan veginn settar í samhengi við sína eigin samtíð.
Kennslubókarhöfundum í eðlis- og efnafræði verður til dæmis hált
á þessu þegar þeir gera sem mest úr atómhugmyndum Forngrikkja
og tengslum þeirra við atómhugtak 19. og 20. aldar.24
Raunvísindi eru sem kunnugt er mörgum torskilin við fyrsta
lestur og því full þörf á að gera það sem unnt er til að hjálpa nem-
endum til skilnings og áhuga. Þess vegna er miður að hið daufa
sögukrydd kennslubókanna bætir litlu við skilning nemenda á efni
þeirra. Þarna tel ég að hefðbundnar kennslubækur og kennarar
nýti sér ekki sem skyldi þá möguleika sem saga fræðigreinarinnar
býður upp á til að greiða fyrir skilningi nemenda á erfiðum hugtök-
um og dýpka hann. Við vitum öll að það hjálpar okkur oft til skiln-
ings á fyrirbærunum að þekkja sögu þeirra eða aðdraganda, og það
á engu síður við í glímunni við hugtök raunvísindanna.
Hitt er annað mál að starfandi raunvísindamönnum kann oft að
þykja lítils um vert að þekkja sögu þeirra fræða sem þeir fást við;
stundum sé það meira að segja til trafala því að hugmyndirnar sem
sagan greinir frá séu margar hverjar úreltar. Við þessu er það að
segja að menn hljóta að eiga heldur lítið erindi í rannsóknir ef þeir
eru svo ístöðulausir að þeir láti úreltar hugmyndir rugla sig í rím-
inu, eða þá svo ófrjóir að þeir geti ekki séð eða viðurkennt þátt
slíkra hugmynda í sögu vísindanna.
Því er á hinn bóginn stundum haldið fram að starfandi vísinda-
menn gætu sótt góðar hugmyndir meira eða minna hráar til fortíð-
arinnar. Eg get ekki tekið undir það og tel til dæmis að atómsmið-
um 19. aldar hefði lítið gagnast að fara í smiðju til forngrískra