Skírnir - 01.09.1989, Side 163

SKÍRNIR
HÁSKÓLI: SAMFÉLAG . . .
413
II
Þau þrjú sjónarhorn til háskólanna sem hér hafa verið rakin eru
mjög ólík að eðli: samfélag er eitthvað allt annað en stofnun eða
fyrirtæki. Það er vert að reyna að rekja aðeins í sundur hvað
felst í þessum mismunandi hugtökum.
Fyrsta efnið í greinarmun þessara félagslegu fyrirbæra er líklega
það að þau horfa með mismunandi hætti við meðlimum sínum eða
þátttakendum. Menn tengjast í samfélögum með allt öðrum hætti
stofnunum eða fyrirtækjum. Samfélög umlykja allt líf og starf
meðlima sinna í einhverjum skilningi, allt líf þeirra kemur samfé-
laginu við og ber það uppi. Því má líta á samfélagið sjálft sem sam-
nefnara fyrir líf allra félagsmanna. Einnig virðist hugtakið samfélag
þannig vaxið að sérhver maður verður að vera í einhverju samfé-
lagi. Þannig tekur hugtakið samfélag í senn til allra manna og
mannsins alls. Þetta greinir samfélag frá fyrirtækjum og stofnunum
því það er hvorki nauðsyn að stofnanir og fyrirtæki taki til allra
þátta mannlegs lífs né heldur að þau taki til allra manna þannig að
hver maður hljóti að vera í einhverri stofnun eða fyrirtæki.
Það sem helst virðist greina fyrirtæki frá stofnunum er hlutverk
þeirra. Stofnanir hafa gjarnan eitt hlutverk eða fleiri sem þeim er
fengið af utan að komandi aðilum, s. s. að hjúkra sjúkum, að gæta
brotamanna, að halda leiksýningar eða heimta gjöld af mönnum.
Stofnun er sett á laggirnar af einhverjum til að ná ákveðnum mark-
miðum, til að stunda einhverja iðju eða til að leysa tiltekin vanda-
mál. Þannig eru stofnuninni lagðar vissar skyldur á herðar, og
sköpulag stofnunarinnar allt og tilvist ræðst nákvæmlega af þessum
skyldum. Fyrirtæki eru aftur á móti stofnuð í ljósi tækifæra og þau
lúta ekki nema einni skyldu: þeirri að þau beri sig. Viðfangsefni og
starfssvið fyrirtækja ræðst auðvitað hverju sinni af markaði, og þau
hafa þannig ákveðin tímabundin markmið í starfi. En það eru ekki
þessi markmið sem ráða tilvist fyrirtækisins né heldur hefur fyrir-
tækið í sjálfu sér neinar skyldur við þessi markmið, heldur ber því
í raun að velja sér markmið og starfsvettvang í ljósi markaðsað-
stæðna og hagnaðarvonar. Peningar eru endanlegur mælikvarði á
allt sem fyrirtækinu við kemur. Það markmið, þeir starfshættir og
það skipulag sem skilar meiri arði er betra en það sem skilar minni
arði.
27 — Skírnir