Skírnir - 01.09.1989, Side 197

SKÍRNIR
HALTU HÁTÍÐ
447
fyrir sér. Forsendurnar sem liggja til grundvallar þurfa því ekki að vera
meðvitaðar, og eru það yfir höfuð ekki.
Þar sem menning er ekki meðvituð frekar en sú málfræði sem liggur til
grundvallar daglegu tali fólks þá er ekkert sem gerir heimamenn nauðsyn-
lega betur í stakk búna en útlendinga til að skilja og skýra menningu (eða
málfræði) tiltekins hóps fólks. I athugunum sínum eru mannfræðingar ekki
í sömu aðstöðu og hverjir aðrir meðlimir þess samfélags sem þeir rannsaka.
Þeir standa að nokkru leyti utan við samfélagið, hvort sem um er að ræða
það samfélag sem þeir sjálfir tilheyra eða ekki. Þeir leita svara við spurning-
um um hlutskipti mannsins í ýmsum myndum þess, eðli mannfélaga,
samspil hugkerfis og samfélagshátta, og ýmis tilbrigði við stef mannlífs
hvar sem er. I leit sinni að kerfisbundnum skilningi hlusta mannfræðingar
á fólk, fylgjast með því í leik og starfi, spyrja allrahanda spurninga, taka
þátt í ýmsu sem fólk aðhefst, spyrja aftur, m. a. vegna þess að samband orða
og athafna er ekki endilega beint, og eru sífellt að skrifa niður það sem þeir
sj á og heyra. Ollum almenningi er veruleikinn of hversdagslegur og rökleg-
ur til að ástæða sé að skrifa niður það sem fyrir augu og eyru ber. Skilningur
mannfræðinga á viðfangsefni sínu kemur bæði af úrvinnslu gagnanna og
samanburði við aðrar þjóðlífslýsingar (,,etnógrafíur“). Samanburður er
einn af hornsteinum menningarmannfræði, með honum birtast hversdags-
leg fyrirbæri oft í nýju ljósi, og hættir einnar þjóðar verða ekki sjálfgefnari
en annarra. Með því annarlega sjónarhorni sem fylgir samanburði eru ýmis
fyrirbæri ekki lengur hversdagsleg og sjálfgefin, og skiptir þá ekki lengur
máli hvort rannsakandinn er heimamaður að upplagi.
II
Menning sprettur ekki uppúr tómarúmi, og það er ekki fyrir einskæra hug-
arleikfimi að hún annaðhvort breytist eða helst lítið breytt um einhvern
tíma. Meðan Edmund Leach gerði vettvangsathugun meðal Kachin fjalla-
búa í Norður-Burma heyrði hann margar sögur um atburði sem áttu að
hafa gerst um 40 árum áður. Allar stönguðust sögurnar á í efnisatriðum, og
Leach taldi að lokum að engin þeirra væri „sönn“, heldur væri fólk hvert
með sinni útgáfu af atburðum fortíðarinnar að styrkja og réttlæta stöðu
sína í samtíðardeilum sín á milli.4 Peter Kandre heyrði svipaðar sögur með-
al Mien, einnar af fjallaþjóðum Norður-Thailands. Fólk talaði mikið um
skiptingu valds meðal ættahópa, og alltaf eins og ekki færi á milli mála
hverjir væru öðrum æðri. Þó að fólk ræddi um tilkall til valds á sömu for-
sendum í hverju tilviki, þá var lítið sem ekkert samræmi milli efnisatriða
sagnanna.5 Fólk er með öðrum orðum ekki fangar eigin menningar, heldur
beitir ýmsum þáttum hennar í eigin þágu.
Ekki er langt síðan að hvítir Suður-Afríkubúar fengu skyndilega mikinn
áhuga á ættfræði. Þeir hafa stofnað ættafélög sem öðru hverju halda mót
sín, og þeir safna og gefa út sögu hverrar ættar fyrir sig. Eleanor Preston-