Skírnir - 01.09.1989, Side 210

460
INGÓLFUR Á. JÓHANNESSON
SKIRNIR
er hugmyndir þeirra voru farnar að fara of mikið í taugar íhaldssinnaðra
afla. Jónas og Wolfgang verðskulda báðir lof og gagnrýni fyrir starf sitt og
hugmyndir þeirra munu verða umdeildar áfram. Varla verður deilt um að
áhrif Jónasar hafi verið mikil. Það er trúa mín að áhrif Wolfgangs og þeirra
hugmynda sem hann beitti sér fyrir að framkvæma í starfi sínu hjá Skóla-
rannsóknadeild séu þegar orðin afar víðtæk og eigi eftir að aukast að mun.
Sú staðreynd að samfélagsfræði er nú kennd í fjórum fyrstu bekkjum
grunnskóla og að hluta í ýmsum öðrum bekkjum ætti að nægja sem vís-
bending um það. Þá er rétt að geta hinnar viðamiklu rannsóknar á þroska-
ferli íslenskra barna og unglinga sem Wolfgang stjórnar og er nú á lokastigi.
Þroskasálfraði á íslandi
Það verður að teljast merkur viðburður að út komi á íslensku bók eftir
Wolfgang Edelstein. Fáir Islendingar, ef nokkur, eru betur að sér í mann-
og félagsvísindum. Lítið hefur verið sjáanlegt af hugmyndum hans á prenti
annað en tímaritsgreinar hér og hvar og einstök fjölrit í Menntamálaráðu-
neyti. Wolfgang hefur birt mikið efni bæði á þýsku og ensku sem ekki hef-
ur verið aðgengilegt á Islandi. Eftir útkomu þessarar bókar verður auðveld-
ara að rökræða hugmyndir hans á þann máta sem þær verðskulda. Þessari
grein er ætlað að leggja lóð á þá vogarskál með því að ræða um nokkrar af
menntahugmyndum Wolfgangs í alþjóðlegu samhengi. Mestu rúmi verður
eytt hér í að ræða hugmyndir hans um fagvitund eða „prófessionalisma“
íslensku kennarastéttarinnar en þeim hefur hann einkum haldið á lofti á sl.
fimm árum. Eg nota hér á eftir jöfnum höndum orðin fagvitund og fag-
mennska þegar ég tala um „prófessionalisma“, jafnvel þótt þýðing kunni að
villa nokkuð sýn um eðli hugtaksins (sjá nánari athugasemd síðar í grein-
inni).
Bókin Skóli - nám - samfélag er samsafn greina sem flestar hafa birst
áður. Hér er þeim raðað í þrjá meginkafla, þ. e. kafla um félagssögu og
þjóðfélagslegar forsendur náms, kafla um þroskasálfræði og hlutverk
kennara og að lokum kafla með greinum um samfélagsfræðinámsefnið.
Margar greinanna voru upphaflega fluttar sem ræður og höfðu gífurleg
áhrif sem slíkar. Meðal þeirra er fræg ræða flutt á skólastjóramóti á Laugar-
vatni 1966, áður birt í tímaritinu Menntamálum árið 1967, þar sem Wolf-
gang kynnti hugmyndir breska félagsfræðingsins Basils Bernsteins (sjá í
heimildaskrá rit frá árunum 1971-5) um stéttbundið málfar og stéttbund-
inn uppeldisstíl. Þessi grein hefur gjarna verið hluti af námsefni íslenskra
kennaranema. Onnur slík eldræða var flutt haustið 1985 á þingi kennara-
samtakanna um mótun skólastefnu og var birt að hluta í Nýjum mennta-
málum sama haust. Sú ræða hafði mikil áhrif á umræðu um fagvitund og
fagmennsku kennara. Um svipað leyti flutti Wolfgang einnig ræðuna
„Æskan og menningin“ sem hér er birt og a. m. k. eitt opinbert erindi sem