Skírnir - 01.09.1989, Qupperneq 223

SKIRNIR
FORNAR BIBLÍUÞÝÐINGAR
473
orsritgerð höfundar, „Vernacular Quotation from the Bible in Old Norse
Religious Literature“ frá 1973 og ritverki hans Biblical Quotation in Old
Icelandic - Norwegian Religious Literature sem kom út á vegum Stofnunar
Árna Magnússonar árin 1976 og 1980. Meginverkefni höfundar er að kanna
hvort til hafi verið norræn þýðing á Biblíunni eða einstökum bókum henn-
ar fyrir siðbreytingu.
Hvert var afrek Odds Gottskálkssonar þegar hann þýddi Nýja testa-
mentið á íslensku?
Fram að siðbreytingu hafði Vulgata verið bók kirkjunnar, en Versio
Vulgata, eiginlega „hin almenna þýðing“, er sú þýðing nefnd sem Hiero-
nymus kirkjufaðir vann á árunum 384-405 en var síðan endurskoðuð
nokkrum sinnum.
Segja má að það hafi verið eitt höfuð einkenni kristindómsins að þýða
heilagan texta á mál þeirra manna sem boðskapurinn er fluttur til. Þegar í
frumkirkjunni verða til þýðingar á biblíuritunum. Grískan var það mál sem
flestir skildu en snemma koma fram þýðingar á þjóðtungum eins og á sýr-
lensku, armenísku, koptísku og gotnesku. Talið er að fyrstu latnesku þýð-
ingarnar hafi verið gerðar um 150.
Eitt af höfuðeinkennum siðbreytingarinnar var að koma Biblíunni á það
mál sem almenningur skildi en þá var latneska þýðingin hinn viðurkenndi
texti kirkjunnar. I sendibréfi Lúthers um þýðingar lýsir hann hvernig hann
fór út á götur og torg til þess að komast að því hvernig fólk kæmist að orði
þegar hann vann að biblíuþýðingu sinni.3
I rannsókn sinni á málinu á Nýja testamenti Odds Gottskálkssonar telur
Jón Helgason prófessor að Oddur hafi fyrst og fremst byggt á þýðingu
Lúthers þegar hann þýddi Nýja testamentið auk þess sem hann hafi haft
Vulgata sér við hlið. Hann bendir einnig á skyldleika á málinu í Jóns sögu
baptista eftir Grím Hólmsteinsson frá 13. öld og málinu á þýðingu Odds
og hann telur að Oddur hafi stuðst við það rit þegar hann þýddi guðspjöll-
in.4
Þótt til hafi verið norrænar þýðingar á ýmsum köflum og bókum Bibl-
íunnar á dögum Odds og Guðbrands þá breyttist eðli hins þýdda texta við
siðbreytingu. Fram að siðbreytingu voru þýðingarnar undirskipaðar texta
kirkjunnar sem var á latínu. Með siðbreytingu verða biblíuþýðingarnar á
þjóðtungunum texti kirkjunnar. Ekki er óeðlilegt að þýðingaraðferðir hafi
breyst við það.
Hvert var afrek Odds í þessu sambandi? Ætla mætti að svar við þeirri
spurningu mætti lesa út úr rannsóknum Ians J. Kirby. Eg mun nú leitast við
að lýsa nokkuð efninu í hinni gagnmerku bók hans Bible Translation in
Old Norse.
II
Megin viðfangsefni rannsókna Ians J. Kirby er að reyna að komast að því
á grundvelli tiltækra heimilda, hvort til hafi verið fornnorræn þýðing á