Skírnir - 01.09.1989, Qupperneq 230

480
JÓN SVEINBJÖRNSSON
SKIRNIR
nær samhljóða fyrir í hómilíunum og í norrænni þýðingu á ritgerð Alkuins
sem talin er vera fráþví um 1200.1 eftirmála (Appendix E) gefur Kirby skrá
yfir fleiri dæmi.
Kirby telur að þetta geti bent til þess að guðspjöllin hafi verið þýdd á
fornnorrænu um miðja 12. öld og ef til vill þegar á trúboðstímanum.
Á Englandi, Frakklandi og Þýskalandi var guðspjallaharmonía Tatíans,
Diatessaron, notuð sambliða guðspjöllunum. Guðspjallaharmonía er frá-
sagnir um Jesú sem settar eru saman úr öllum guðspjöllunum. Andrea van
Arkei og Gilles Quispel14 hafa sýnt fram á að guðspjallaharmonía Tatians
hafi verið notuð í norrænum trúarbókmenntum. I hómilíubókunum er
einnig efni sem kemur ekki frá Tatían og ekki er hægt að rekja til latneskra
heimilda. Þetta bendir til þess að önnur guðspjallaharmonía hafi verið til.
Kirby dregur þá ályktun af þessu að um 1200 hafi sennilega verið til
a.m.k. tvær guðspjallaharmóníur og sennilega hafi önnur eða báðar verið til
í norrænni þýðingu. En þetta útilokar á engan hátt þann möguleika að
guðspjöllin hafi verið til í sérstökum þýðingum.
Kirby ber einnig saman norrænar biblíutilvitnanir og biblíuþýðingar
Guðbrands Þorlákssonar og Odds Gottskálkssonar frá tímanum eftir sið-
breytingu og kannar hvaða vísbendingu sá samanburður kunni að gefa um
eldri þýðingar. I eftirmála (Appendix E, 16-17) telur hann upp þá staði sem
einkum koma til greina. I Gamla testamentinu er það einkum í 1. Mósebók
og Davíðssálmar þar sem hliðstæður finnast milli þýðingar Guðbrands og
fornra rita. Kirby telur það benda til þess að Guðbrandur noti eldri þýð-
ingar á 1. Mósebók og að heimildir hans nái allt til 12. aldar.
Guðspjöllin ein sýna einhvern skyldleika við eldri þýðingar. Langflestar
þessara hliðstæðna (Appendix E,19) koma úr Jóns sögu baptista eftir Grím
Hólmsteinsson (Post 849-931). Jón Helgason prófessor taldi að Oddur
hefði notað Jóns sögu baptista þegar hann þýddi Nýja testamentið. Kirby
telur að bæði Oddur og Grímur hafi þekkt og notað norræna þýðingu á
guðspjöllunum. Sú þýðing hafi verið til á Islandi í lok 13. aldar. Sama þýð-
ing gæti hafa legið að baki guðspjallatilvitnunum og náð allt til 12. aldar eða
fyrir (sbr. bréf Gríms til Runólfs ábóta, Post 849).
Kirby dregur niðurstöður á rannsóknum sínum á biblíuefninu í norræn-
um trúarbókmenntum öðrum en beinum þýðingum biblíurita saman á
eftirfarandi hátt:
1) Elstu norrænar þýðingar á söguefni Gamla testamentisins (sem gætu
hafa verið af sama toga og þýðing Stjórnar II) eru eldri en hómilíubæk-
urnar og hafa þannig verið til á 12. öld. Það er ekkert sem mælir gegn því
að þær gætu hafa orðið til á tímanum fyrir kristnitöku.
2) Þó að aðeins sé til ein fremur sein þýðing á Davíðssálmum er líklegt að
til hafi verið a.m.k. ein norræn þýðing á þeim á fyrri hluta 12. aldar og
sennilega fyrr.
3) Það er svo til öruggt að norræn þýðing á guðspjöllunum var til á 13. öld.