Skírnir - 01.09.1989, Blaðsíða 237

SKÍRNIR
ÖLD HRÆVARELDS OG GRÍMU
487
er beint framhald Virkja og vatna og þar koma helstu yrkisefni Ólafs
Jóhanns skýrar fram en áður og kemur það vel í ljós ef ljóð hans eru lesin í
tímaröð að í síðustu bók hnýtir skáldið saman þræðina í ljóðagerð sinni.
Þar er hnitmiðunin mest og ádeilan beinskeyttari en áður en jafnframt lág-
værari og ekki eins beisk og í Virkjum og vötnum.
Ljóð Ólafs Jóhanns standaföstum fótum í íslenskri ljóðahefð. Hann var
mjög fastheldinn á ýmis einkenni hefðbundins skáldskapar og módernism-
inn var honum ekki að skapi. Að þessu leyti er viðhorf Ólafs til skáld-
skaparins íhaldsamt, hann vill varðveita hefðbundin einkenni íslensks
ljóðmáls. Flest ljóða hans eru náttúruljóð með einum eða öðrum hætti.
Hann minnir hvað þetta varðar á Snorra Hjartarson, Guðmund Böðvars-
son, Jóhannes úr Kötlum og Þorstein Valdimarsson. Ólafur Jóhann syndir
gegn straumnum er hann sendir frá sér Að laufferjum (1972) þegar æ færri
skáld héldu tryggð við ljóðstafi og rím. Reyndar má minna á að sumir gagn-
rýnendur fundu það helst að bókinni að skáldið væri of auðsveipt gagnvart
hefðinni; sum ljóðin skildu lítið eftir sig annað en þægilegan klið að lestri
loknum. Það væri hinsvegar með öllu rangt að segja að ljóð Ólafs Jóhanns
væru bergmál síðrómantískrar Ijóðagerðar sem tíðkaðist hér á fyrri hluta
aldarinnar. Ljóð Ólafs tjá vanda nútímans með eftirminnilegum hætti og
eiga brýnt erindi við hann. Það væri líka rangt að segja að Ólafur Jóhann
hefði ekkert lært af módernistum. Eg fæ ekki betur séð en klassísk ögun í
meðferð ljóðmálsins sé með áþekkum hætti í ljóðum Ólafs Jóhanns og
þeirra skálda er kennd hafa verið við módernismann. Hér má þó greina
ákveðna þróun í ljóðagerð Ólafs Jóhanns. Vésteinn Ólason segir í ritdómi
um form ljóðanna í Virkjum og vötnum:
Hér virðist mér Ólafur sýna betur en áður vald á frjálsum og
óbundnum formum þegar þau henta því sem hann er að segja.
[...] í fyrri ljóðabókum gætti á stundum óþarfa auðsveipni við hefð-
bundin form og reglulega hrynjandi.4
Það fer ekki á milli mála að Ólafur Jóhann endurnýjar ljóðform sitt, slak-
ar eilítið á „lífstykkjum" rímsins. Við fljótlega athugun sýnist mér að Ólaf-
ur noti rím í tæplega helmingi ljóða sinna í Virkjum og vötnum og svipað
hlutfall er í Að lokum. Stundum er rím notað sparlega, þ. e. aðeins tvisvar
eða þrisvar í sama ljóði. Miklu fastheldnara er skáldið á ljóðstafina, það
bregður mjög sjaldan út af reglubundinni notkun þeirra. Hrynjandi er oft-
ast fastbundin en Ólafur bregður þó stundum útaf þeirri reglu ef inntakið
krefst þess. Má ljóst vera eftir lestur ljóðsins „Hvað átti maðurinn að
segja?“ í Að lokum hvað Ólafur telur þessi tvö síðarnefndu einkenni hefð-
bundins bragar mikilvæg fyrir íslenska ljóðlist. Ljóð þetta virðist vera alle-
góría um þróun ljóðlistarinnar um og eftir 1950. Mælandi ljóðsins er „spá-
maður" sem hyggst leiða söfnuð sinn „úr fjallaríki þrælstuðlaðrar ánauðar
/ yfir sjálfa eyðimörkina / í átt til nýrrar ljóðsældar". Þegar allt er komið í