Sagnir - 01.06.2013, Side 35

36
hentugri jörð í sveit, þar sem búskapur
væri stund aður. grund vallar atriði í
hans huga var að við inn göngu væri
ein staklings eðli nemenda rann sakað og
þeim raðað í hópa eftir innri skyldleika;
treg gáfuðum í minna bók nám en
meiri vinnu og íþróttaiðkun, skýr leiks-
nemendum hins vegar í meira bók nám.
Í kennslu námsgreinanna vildi jónas að
ein námsgrein styddi aðra og að þekk-
ingin myndaði heildstætt náttúru legt
kerfi. slík kennsla gæfi að hans mati
yfir sýn yfir það að lög náttúrunnar væru
alls staðar að verki. sérstök áhersla yrði á
kennslu móðurmáls og eitt erlent tungu-
mál – enskuna. Hana yrði að kenna svo
vel að nemendur gætu lesið á því máli
jafnt fræðibækur sem skáldskap, sem
verður að teljast há leitt markmið eftir
tveggja vetra nám. Hann sá fyrir sér að
bóklegum kennslustundum yrði stillt í
hóf en sjálfstæða heimildavinnu á bóka-
safni þess í stað. jónas vildi að félags-
fræðinni væri gert hátt undir höfði,
því hún gæfi skilning á samfélaginu
og hversu samfélagi manna svipaði
til hinna almennu laga náttúrunnar.
Með slíku alls herjar uppeldisátaki í
þjóð skólum sá jónas fyrir sér að allir
Íslendingar gætu orðið „góðir borgarar
... við íslensk kjör“.2 Með heitinu þjóð­
skóli vildi jónas án efa vísa beint til
þess þjóðskóla sem jón sigurðsson
forseti sá fyrir sér á alþingi árið 1845 að
heppi legastur yrði til að efla menntun
Íslendinga. Margt í mál flutningi jóns þá
birtist í þjóð skóla hug mynd jónasar en
jón vildi að hin almenna menntun hefði
á sér „þjóð legan blæ“. Kennslan yrði
„af þjóð legri rót“, þar sem hver stétt
hlyti mennt un sem fullnægði þörfum
þjóðar innar, einnig þeir einstaklingar
sem ekki stefndu að embætti.3
Í stefnuskrifunum árið 1915 birtist
svo heildar sýn jónasar á skólakerfi
barna og unglinga á Íslandi og útfærsla
þess að ein hverju leyti. Hann sá þá
fyrir sér að börn, 10–14 ára, nytu
tveggja ára skólavistar, tvo mánuði í
senn hvorn vetur, við grunnám í lestri,
skrift, reikningi, teikningu og söng, auk
vinnu og íþrótta. slíkir barnaskólar yrðu
í hverju prestakalli. Í kaupstöðunum
vildi hann hins vegar kennslu einungis
annan hvern dag en þess í stað greiðan
aðgang að bókasafni. Á þann hátt
myndi að hans mati sparast fé til auk-
inna kaupgreiðslna kennara. Þar vildi
hann einnig „gæslumenn“ fyrir börnin.
Þeir myndu „gefa foreldrunum góðar
bend ingar“, væru eins konar „band-
liður“ milli heimilis og skóla. Fyrir bráð-
gera unglinga vildi jónas nú lengra nám
en hann ráð gerði árið 1913 – þriggja
vetra skóla með þjóð skóla fyrirkomulagi
því sem að framan var lýst, einn í hverri
sýslu. Þeir unglinga skólar skyldu sniðnir
að enskri fyrir mynd og stæði kennsla í
þeim vetrar langt og fram að slætti.4 (sjá
hér aftar um nýju skólana ensku).
Hvert var umhverfi fræðslumála á
Íslandi um þetta leyti? Árið 1880 hafði
fræðsla í skrift og reikningi verið lög fest,
sem var talsvert síðar en í Danmörku
(1814) og noregi (1860).5 Eftir miðja
19. öld höfðu fyrstu barnaskólarnir
verið stofnaðir hér og um 1890 voru
flest sjávar pláss og kauptún með um og
yfir 200 íbúa komin með fastan skóla.6
Um alda mótin 1900 voru áberandi skrif
manna um vanbúnað Íslendinga í skóla-
málum og deilur uppi um hvort áhersla
skyldi lögð á skólaskyldu eða heima-
fræð slu.7 Barnakennslu til sveita var áfátt
sam kvæmt skýrslu guðmundar Finn-
boga sonar, sem kannaði ástand fræðslu-
Vor2013-A5-288+4bls-BN.indd 36 6/5/2013 5:18:39 PM