Sagnir - 01.06.2013, Qupperneq 36

37
mála í landinu veturinn 1903–1904.
Kennslu húsnæði var bágborið, sem og
kennslu aðferðir og laun kennara nna.
rúmlega helmingur sveita barna fékk
þá kennslu í allt að tvo mánuði en víða
einungis í eina til tvær vikur.8 Lestrar-
kennsla var víða með forn fálegum hætti
og stóð kennslu fyrir þrifum að mati
guð mundar. Í kjölfar fræðslu laganna
árið 1907 breyttust áherslur þó til hins
betra.9 Í þeim lögum var kveðið á um
ábyrgð heimila á heima fræðslu barna til
10 ára aldurs og almenna fræðsluskyldu
10–14 ára barna, í skólum eða með
tveggja mánaða árlegri farskóla-
kennslu.10 Lögin stað festu, fyrir þrýsting
íhalds samra heima fræðslu sinna, tvískipt
fræðslu kerfi; með skólum í þéttbýli en
far kennslu í öðrum fræðslu héruðum.
tals menn heima fræðslunnar óttuðust
skóla væðingu meðal alþýðu og töldu
menn ingu þjóðarinnar hættu búna ef
fræðslu innan veggja heimilisins nyti
ekki lengur við.11
sjónarmið jónasar um lengd þjóð-
skól ans voru því hefðbundin. Hann tal-
aði fyrir ámóta fyrir komulagi og þreifst
þá þegar á Íslandi samkvæmt fræðslu-
lögum í strjá lbýli; samtals fjögurra
mánaða skóla á tveimur vet rum. sú
fræðsla skyldi hins vegar fara fram
innan veggja skóla en ekki með heima-
fræðslu. Hug mynd hans um lengri
skóla fyrir bráðgera unglinga var ný
og metnaðar full í þessu íslenska skóla-
umhverfi. Henni var teflt fram til að
gera sveitirnar aðlaðandi sem mennta-
umhverfi og var ætlað að efla þær.12
til að uppeldið yrði miðað að íslensku
eðli og innlendum aðstæðum taldi jónas
það ófrávíkjanlega nauðsyn að þjóð-
skólarnir risu og störfuðu í sveitum
lands ins. Einungis þar fengist réttur
far vegur til þroska; „heimilisuppeldið“,
sem efla myndi dómgreind, siðgæði og
fegurðar smekk.13 svo virðist sem sveitar-
uppeldið hafi að mati jónasar tryggt
þrjú önnur lykilatriði til siðferðislegrar
eflingar einstaklingsins. Í fyrsta lagi
veitti það þroska til að geta átt samvinnu
við aðra.14 annað sem einungis fengist í
sveitinni væri hin líkamlega vinna. Hún
efldi skilning á því að vinna útheimtir
bæði kunn áttu og þekkingu þess sem
innir hana af hendi og hún yki einnig
samhygð með þeim stéttum sem strita
fyrir brauði sínu.15 Þriðji liður í sið-
gæðis uppeldi sem fengist í þjóðskóla í
sveit væri íþrótta iðkun en með henni
lærðist sam heldni og félagshyggja – að
hafa hag heildar innar í huga fremur en
sinn eigin.16 Íslenskar sveitir taldi jónas
því hinn eina sanna vettvang uppeldis
í þjóð legum anda. Með þjóðskóla hug-
mynd sinni má því segja að hann hafi
talað fyrir stofnanavæðingu hinnar
hefð bundnu heima fræðslu innan vé-
banda sveitar innar.
Þegar horft er til eldmóðs jónasar í
uppeldis málum liggur beinast við að
horfa til lýðháskólahreyfingarinnar
dönsku og áhrifa n. F. s. grundtvigs
(1783–1872). jónas ætlaði með námi
sínu í askov veturinn 1906–1907 að
sækja grundt vigskan anda og færa hann
inn í íslenska skóla.17 Markmið grundt-
vigs voru að efla vilja- og siðferðisþrek
danskrar æsku og glæða með henni
þjóð ernis tilfinningu. Einnig vildi hann
„auka þekkingu lærisveinanna á starfs-
kjörum þjóðarinnar“ með því að hafa
„fyrir myndarbú og iðnaðarstofnanir“
í beinum tengslum við lýðháskólana.18
sveitar áhersla jónasar í skólamálum og
tenging skólans við atvinnuvegina – hér
íslenskan búskap – minnir á þau sjónar-
Vor2013-A5-288+4bls-BN.indd 37 6/5/2013 5:18:39 PM