Sagnir - 01.06.2013, Blaðsíða 141

142
leiðslu og sölu síldarafurða, heldur safn-
aði hún skuldum vegna of fram leiðs lu
og óseldra birgða, og því fór sem fór.
Mörg ólík sjónarmið komu fram um
orsakir gjald þrots einkasölunnar. nafn
Ein ars Ol geirs sonar bar oft og iðulega á
góma sem helsta blórabögguls en aðrir
skell tu skuldinni á sænska síldar kaup-
menn og umboðsmenn þeirra á Íslandi.
Enn aðrir kenndu um óstöðugleika í
stjórn málum. að öllum líkindum var
það ein kum off ramleiðsla ársins 1931
sem felldi síldar einkasöluna, einnig
krepp an mikla sem skollið hafði á
skömmu áður og gríðarlegt verðhrun á
síld árin 1931 og 1932. síld var söltuð
í stór um stíl, langt umfram það magn
sem sölu samningar kváðu á um. auk
þess stóð st stór hluti útfluttu síldarinnar
ekki gæða kröfur. „Á markaðinn kom
göll uð síld í gisnum tunnum og veru-
leg ur hluti hennar seldist fyrir mjög
lágt verð og sumt alls ekki.“52 Ljóst er
að síldar einka salan hafði ekki nægilegar
tak mark anir á síldar framleiðslunni. síld-
veiði bátar komu drekkhlaðnir að landi
dag eftir dag, þrátt fyrir að búið væri að
salta upp í alla gerða samninga. Áfram
stóðu síldar stúlk ur nar við bjóðin og
verka menn stóðu vaktirnar í verk smiðj-
unum í þeirri von að umframaflinn yrði
seld ur til erlendra kaupenda.
Lokaorð
að eigin sögn var markmið Einars Ol-
geirs sonar með rekstri rauða plansins
að sýna fram á að hægt væri að reka
sölt unar stöð og verka síld á hagkvæmari
hátt en áður. sjómenn, verkamenn og
síldar stúlkur áttu að bera hærri hlut frá
borði en hjá einkaframtakinu. Var það
frá sjónar miði Einars liður í því að sýna
fram á að atvinnu rekstur í höndum
kommúnista leiddi til jafnaðar og bættra
kjara fyrir verka lýð. að öllum líkindum
hafði Einar þó stærri áform með rekstri
plans ins. sá möguleiki er fyrir hendi
að Einar hafi reynt að frýja sjálfan sig
gagn rýni fyrir að hafa tekið við for-
stjóra stöðu einkasölunnar, bitlingi úr
hönd um jónasar frá Hriflu, með því að
gera sem mest úr hinni pólitísku hlið á
rekstri rauða plansins. Þannig gat hann
sýnt flokksbræðrum sínum og yfir boð-
urum í Komintern að hann nýtti stöðu
sína, sem forstjóri einkasölunnar, hreyf-
ing unni til framdráttar. Yfirlýstir komm-
únistar fengu þar sumarvinnu og sinntu
þeir ekki síður því hlutverki að styrkja
komm únistahreyfinguna á siglu firði og
veita verkalýðshreyfingunni inn blástur.
óvíst er að siglufjörður hefði orðið það
sterka vígi kommúnista og síðar sósía-
lista og raun bar vitni ef áhrifa Einars
Olgeirssonar og starfs manna hans á
rauða planinu hefði ekki not ið við. allt
voru þetta eldhugar, fullir drif krafts, að
stíga sín fyrstu skref innan hreyfi ngar-
innar og urðu síðar vel þekk tir í íslensku
samfélagi. Persónuleg tengsl þessa
vaska hóps við siglfirsku komm únistana
og þátttaka þeirra í starf semi þeirra og
verkalýðsbaráttu hefur sannar lega verið
heimamönnum sem byr undir báða
vængi.
Líftími söltunarstöðvarinnar var
stutt ur en starfsemi hennar leið undir
lok um leið og síldar einkasala ríkisins
var tekin til gjald þrota skipta árið 1931.
Hug myndir og mark mið Einars Olgeirs-
sonar voru háleit en ávinningurinn varð
lítill. síldar stúlkur fengu reyndar kjör
sín bætt en rauða planinu tókst ekki að
verða það vel hepp naða fordæmi sem
það átti í upp hafi að verða. Menn voru
Vor2013-A5-288+4bls-BN.indd 142 6/5/2013 5:20:12 PM