Sagnir - 01.06.1999, Blaðsíða 63

62
Skasta svikamylla auvaldsind
Sagnir 1999
„Burgeisastéttin“
Verkalýðsblaðið hitt naglann á höfuðið. „Burgeisarnir“, sérstak-
lega kaupmenn og heildsalar, voru ekki síður andsnúnir geng-
islækkun en verkamenn. Þó margir
sjálfstæðismenn væru hlynntir gengis-
lækkun var flokkurinn mjög klofinn.
Bæði dagblöð hans, Morgunblaðið og
Vísir tóku skýra afstöðu gegn gengis-
lækkun og skoðanabræður þeirra
bjuggu að sterku vígi í Verslunarráði
Íslands.
Verslunarráðið sendi ríkisstjórninni
bréf þann 1. mars þar sem mótmælt var
„þeim orðrómi, blaðaummælum og
fundarályktunum, er miða að því að lækkað verði gengi ís-
lenskrar krónu“.51 Í bréfinu var lögð áhersla á hversu skaðleg
slíkt yrði fyrir verslunarstéttina. Kaupmenn og innflytjendur
hefðu aflað sér mikils veltufjár erlendis, bæði byðu erlendir
bankar betri kjör en íslenskir og líka vegna þess að hérlendis
væri ekki nægt lánsfé. Skuldirnar myndu þyngjast að sama
skapi og krónan lækkaði. Stéttin hefði þegar orðið fyrir mik-
illi kjaraskerðingu af völdum innflutnings- og gjaldeyrishafta,
sem gripið hefði verið til til verndar krónunni. Verslunarráð
sagði óréttlátt að þær byrðar hefðu verið bornar til einskis.
Björn Ólafsson benti einnig á að innflytjendur hefðu jafnvel
skuldsett sig fyrir áeggjan stjórnvalda, sem ekki veittu inn-
flutningsleyfi nema aflað væri langs greiðslufrests.52 Síðar á
áratugnum varð þetta atriði mjög mikilvægt í málflutningi
verslunarstéttarinnar gegn gengislækkun.53
Auk þess að standa vörð um hagsmuni stéttarinnar, töldu
innflytjendur sig bera hag þjóðarheildarinnar fyrir brjósti.
Verslunarráðið benti á að erlendar skuldir ríkis og banka væru
miklar. Vextir og afborganir af þeim hækkuðu í krónutölu við
gengislækkun, og því yrði að mæta með skatta- og vaxta-
hækkunum.54 Áhyggjur af áhrifum gengislækkunar á erlendar
skuldir eru skiljanlegar í ljósi þess hversu mikið þær höfðu
aukist. Árið 1929 voru erlendar skuldir alls 49 milljónir,
(23,6% af vergri þjóðarframleiðslu) og vaxtagreiðslur ríkisins
innan við milljón og 8% af ríkisútgjöldum. Skuldirnar voru
orðnar 75 milljónir árið 1933 (39,3% af vergri þjóðarfram-
leiðslu). Þá voru vaxtagreiðslurnar orðnar 1,7 milljónir, og
12% af útgjöldum ríkisins.55
Á Verslunarþingi 1936 fullyrti Eyjólfur Jóhansson, fram-
kvæmdastjóri, að gengið hefði verði fellt fyrir löngu ef bank-
ar og ríki væru ekki jafn skuldug. „Bretinn heimtaði sitt“, og
því væri sá kostur tekinn að reyna að fljóta einhvernveginn
áfram.56 Þessar áhyggjur voru ekki bundnar við Verslunarráð
Íslands og Morgunblaðið.57 Alþýðublaðið staðhæfði að erlendu
skuldirnar útilokuðu gengislækkun.58 Morgunblaðið minnti
einnig á sparifjáreigendur: „En um hag þeirra, sem leggja
sparifje sitt í rekstur þjóðarbúsins er ekkert hugsað enn í þessu
landi.“59 Í góðri trú legði almenningur peninga til ávöxtunar í
bönkunum. Til innistæðanna hafði verið stofnað í hágeng-
iskrónum, en yrðu endurgreiddar í lággengiskrónum yrði
gengið lækkað.
Andstæðingar gengislækkunar í hópi Sjálfstæðismanna
höfðu einnig mikla trú á að gengislækkun myndi sverta ímynd
landsins. Útlendingar myndu líta á slíkt sem sönnun þess að
Íslendingar hefðu misst tökin á fjármálastjórn sinni, gengis-
lækkun yrði skoðuð sem „siðferðileg uppgjöf“. Aðrar þjóðir
kynnu jafnvel að bregðast við gengislækkun með verndartoll-
um og viðskiptasamningum við Englendinga kynni að vera
stefnt í voða.60 Gengisskráning krónunnar kom ekki mikið við
sögu í viðræðum við ensk stjórnvöld.
Þó virðist sem íslensk stjórnvöld hafi
bundið vonir við að fast samband
krónunnar og pundsins gæti liðkað fyr-
ir viðskiptasamningum við Englend-
inga, og bætt ímynd landsins.61
Rökin að gengislækkun kæmi hart
niður á sparifjáreigendum og að hún
sverti ímynd landsins eru endurómun
frá þriðja áratugnum. Rök Jóns Þor-
lákssonar fyrir hækkun krónunnar upp
í fullt gullgildi voru meðal annars þau að ríkið mætti ekki
veikja trú almennings eða útlendinga á íslenskri krónu, lág-
gengiskrónan væri „kotungskróna“. Jón, sem enn var formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, hafði ekki skipt um skoðun og ljóst er
Ásgeir Ásgeirsson (1894–1972)
Ásgeir var fjármálaráðherra í september 1931 þegar gengi
krónunnar var fellt, og forsætisráðherra frá júní 1932 til júlí 1934.
Hann var formaður gengisnefndar 1927–1935. Hann barðist hart
gegn gengishækkun krónunnar 1925, en lagði alla áherslu á festu í
gengismálum.
Verslunarstéttin hefði þegar
orðið fyrir mikilli kjaraskerðingu
af völdum innflutnings- og
gjaldeyrishafta, sem gripið
hefði verið til til verndar krón-
unni. Verslunarráð sagði órétt-
látt að þær byrðar hefðu verið
bornar til einskis.