Jökull - 01.12.1976, Side 92

stæðið og svo önnur rás til suðurs, eitthvað á
annan kílómetra. Þannig var hægt að lækka
grunnvatnið, svo að án þess að dæla, var unnt
að steypa á þurru 2,5 m djúpa sökkla. Undir
hverjum sökkli eru 12 forspenntir steyptir staur-
ar, þeir ganga jafnframt upp í sökkulinn.
Það er eðli auravatna eins og allra annarra
straumvatna á lausum botni að grafa sig niður,
sé þrengt að þeim. A sama hátt grefur meginá
sig niður, þar sem þverá fellur til hennar. Þver-
áin veldur hydrodynamiskum-þverkrafti og
botninn lætur undan, sé hann gljúpur. Þótt
vatnsop Skeiðarárbrúar sé yfir 800 metrar á
lengd, er frjálsræði árinnar heft. Hún hefnir
sín á botninum. Ain er byrjuð lítillega að grafa
sig niður samanber vatnsborðsstöðuna á fyrstu
og síðustu mynd.
AÐ LOKNU SKEIÐARÁRHLAUPI
Hinn 25. september, þegar séð var næstum
fyrir endann á hlaupinu, fór ég á fund Ragnars
Stefánssonar í Skaftafelli og bað hann að gera
samanburð á þessu hlaupi við önnur hlaup.
Plann hefur haldið nákvæma dagbók um Skeið-
arárhlaup allt frá 1922 og mun þetta vera hið
12. í röðinni. Ragnar segir: „Hlaupið er í
flokki minni hlaupa, þó er það raunar ekki
mjög frábrugðið undanförnum hlaupum. Eg álít
til dæmis, að Skeiðará hafi nú flutt eins mikið
vatn og 1972. í hlaupinu 1972 kom einnig
hlaup í Gígju og Súlu, nú aðeins smáskvetta í
Gígju. Má ekki jafna Gígju nú við Súlu 1972?
Þá er aðalmunurinn nú og þá hlaupvatn Gígju
1972, sem er þá umfram það sem nú er.“
Eg spyr Ragnar um sérkenni hlaupsins, sem
er að enda. Hann svarar: „Mikil brennisteins-
lykt. Það er að vísu ekki neitt óvenjulegt, en
hún hefur haldist út allt hlaupið og er enn æði
stæk. Hún er meiri nú en í undanförnum hlaup-
um. í júlí 1954 var mjög megn lykt. Þá drápust
fuglar og skógurinn bliknaði, eins og þú manst.
En ekki er gott að jafna þessu hlaupi saman
við ’54-hlaupið, því að þá var vatnsmagnið langt
um meira en nú og veður kyrr. Annað einkenni
þessa hlaups er ,að nú brotna næstum engir jak-
ar úr útfallinu. Það var að vísu einnig lítið
1972, en 1965 var jakadreif um alla sanda.“
Hlaupinu lauk 2. október, öll lykt rokin burt.
Hinn 4. október var kominn ljós og fullkom-
90 JÖKULL 26. ÁR
lega eðlilegur litur á vatnið. Hlaupvatnið reynd-
ist 2,4 km3 í stað 3,2 km3 1972. Ef gerður er
samanburður á þessum Grímsvatnahlaupum, sjá
Jökul 23. ár, bls. 57, sést, að stærðarmunur hlaup-
anna er sem næst hlaupvatn Gígju 1972, eins og
Ragnar ályktaði. Skeiðará hélt sínu.
Tímalengd milli Grímsvatnahlaupanna 1965
og 1972 var 6 ár og 5 mánuðir, en nú á milli
hlaupanna 1972 og 1976, 4 ár og 5 mánuðir.
Vatnsmagn hlaupanna er sem næst í réttu hlut-
falli við tímalengdina á milli þeirra. Er hér
máski á ferðinni vatnsbúskapur Grímsvatna-
svæðisins í einfaldleik sínum?
Rétt er að veita því athygli, að þekking á
samspili Grímsvatna og Skeiðarár hefur skapað
öryggi. Hér áður fyrr hefði það þótt algjör fjar-
stæða að dvelja niður á Skeiðarársandi, þegar
hlaup er að hefjast, hvað þá að hafa þar nætur-
sakir, eins og vegavinnuflokkurinn gerði, sem
ég nefndi í upphafi. Og svo meðan á hlaup-
inu stendur, bætast fjölmargir mælinga- og rann-
sóknamenn í hópinn. Allir unum við vel hag
okkar. Það þarf þó raunar ekki að rekja jökul-
hlaupasöguna ýkjalangt aftur í tímann til að
sjá, að það var nokkur bíræfni að dvelja á Sand-
inum við Skeiðará, nægir að hverfa aftur til
áranna 1938 og 1934. Mælingar, sem gerðar
hafa verið á hinum síðari hlaupum eða allt frá
1954 benda til þess, að hlaupin fari hægt
minnkandi, bæði hvað heildarvatnsmagni og
flóðtoppi viðvíkur. Telja má ljóst að þessi þró-
un hefjist eftir hlaupið 1938. Að því hlaupi
loknu virðist komast á kyrrð á Grímsvatnasvæð-
inu eftir gosið og umbrotin 1934. En hvenær
skiptir drekinn um ham? Áríðandi er, að fylgst
sé rækilega með öllum breytingum á jöklinum,
hvort heldur það snertir eldvirkni eða annað,
sem gæti leitt til þess, að hinn hefðbundni
hlaupastíll síðari ára raskist og breytist í stór-
hlaup með rismiklum hættulegum flóðtoppi.
Slíkt má ekki geta komið að óvörum.
Að rannsóknum á hlaupinu störfuðu fjöl-
margir. Ég vil færa þeim öllum bestu þakkir
fyrir ánægjulegt samstarf.
Það er alltaf ofurlítið kitlandi við þá frétt,
að vatnsstaðan í Grímsvötnum sé að ná hámarki.
- Verður það jöklafýlan, sem segir til um að
næsta Grímsvatnahlaup sé hafið eða verður það
skynjari í eða við Grímsvötn. Eða verður enn
sem fyrr nef Ragnars í Skaftafelli nákvæmasta
mælitækið?
Sigurjón Rist.