Jökull - 01.12.1988, Page 73

KRISUVIKURELDARI.
ALDUR ÖGMUNDARHRAUNS
OG MIÐALDALAGSINS
Haukur Jóhannesson
Náttúrufrœðistofnun Islands
Laugavegi 105, P.O. Box 5320,125 Reykjavík
Sigmundur Einarsson
Birtingakvísl 19,110 Reykjavík
ÁGRIP
í grein þessari er fjallað um aldur Ogmundar-
hrauns og miðaldalagsins. Aldur hraunsins er kann-
aður í Ijósi öskulaga sem eru undir því og ofan á.
Eitt þessara öskulaga er svonefnt miðaldalag og eru
leidd sterk rök að aldri þess og uppruna. Einnig eru
geislakolsaldursgreiningar leiðréttar með nýjustu
aðferðum. Ofangreindar athuganir eru bornar sam-
an við ritheimildir og teljum við okkur geta ákvarð-
að aldur Ögmundarhrauns upp á ár. I lokin er getið
um aldursákvörðun forns torfgarðs í Húshólma sem
reynist vera eitt af elstu mannvirkjum sem fundist
hafa á Islandi.
INNGANGUR
Nokkuð hefur verið ritað um aldur Ögmundar-
hrauns á Reykjanesi á undanfömum ámm og hefur
sitt sýnst hverjum. Jón Jónsson (1982, 1983) og Sig-
urður Þórarinsson (1974) hafa á grundvelli geisla-
kolsaldursgreininga og afstöðu hraunsins til mann-
vistarleifa í Krísuvík dregið þá ályktun, að það hafi
brunnið á öndverðri 11. öld. Sveinbjörn Rafnsson
(1982) hefur kannað sögulegar heimildir um hraunið
og kirkjustaðinn í Krísuvík og álítur hann, að hraun-
ið hafi mnnið seint á tímabilinu 1558-1563. Þor-
valdur Thoroddsen (1925) áleit að Ögmundarhraun
gæti hafa mnnið 1340 og Jónas Hallgrímsson (útg.
1934-37) var sömu skoðunar. Tómas Tómasson
(1948) og Einar Gunnlaugsson (1973) hafa rakið
heimildir um eldgos á Krísuvíkursvæði en taka ekki
afstöðu til aldurs Ögmundarhrauns. Astæða þess, að
áhugi hefur verið meiri fyrir könnun Ögmundar-
hrauns en annarra hrauna á Reykjanesi er sú, að það
hefur mnnið yfir bæ og önnur mannvirki s.s. fjárrétt
og torf- og grjótgarða, sem sjást í hraunjaðrinum.
Gjóskulag sem nefnt hefur verið miðaldalagið
hjálpar til við ákvörðun á aldri Ögmundarhrauns og
skal fyrst reynt að varpa ljósi á aldur þess. Miðalda-
lagið er eina gjóskulagið frá miðöldum auk land-
námslagsins sem finnst í jarðvegssniðum á svæðinu.
I þessari grein verður skýrt frá niðurstöðum rann-
sókna sem gerðar voru síðla hausts 1987.
ÖGMUNDARHRAUN
Ögmundarhraun (mynd 1) er komið upp í eld-
stöðvakerfi sem oftast hefur verið kennt við Krísu-
vík, en stundum við Trölladyngju. Eldstöðvakerfið
einkennist aðallega af gígaröðum og gapandi gjám
og sprungum. Spmngureinin er víðast um og innan
við 5 km breið og nær 50 km löng. Hún nær frá Is-
ólfsskála í suðvestri, norðaustur um Núpshlíðarháls
og Sveifluháls og áfram um Undirhlíðar og Helga-
fell fyrir ofan Hafnarfjörð. Við Helgafell endar gos-
JÖKULL, No. 38, 1988 71