Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2014, Blaðsíða 32

32 Menning Vikublað 2.–4. desember 2014
H
var liggja mörkin milli póli­
tískrar afstöðu og listsköp­
unar, pólitískrar aðgerðar og
listaverks? Það er alls ekki
alltaf ljóst og skiptir kannski
engu máli.
Markmið flestra athafna er að hafa
áhrif á hugsun og gjörðir annarra
manneskja, hvort sem aðgerðirnar
eru skilgreindar sem list eða pólitík.
Staðsetning þess sem tjáir sig skipt­
ir engu að síður máli, honum leyfast
mismunandi hlutir eftir því hvort
hann kallar sig listamann eða stjórn­
málamann. Einstaklingar sem vilja
hafa áhrif á samtímann geta því tekið
sér taktíska stöðu innan mismunandi
samræðurýma, hegðað sér mismun­
andi, geta beitt fyrir sig mismunandi
tungumáli, notað ólík tæki og tól og
ólíkar réttlætingar.
Miðstöð um pólitíska fegurð (þ.
Zentrum für politische Schönheit)
er hópur skipaður nokkrum þýsk­
um listamönnum sem staðsetja sig
á mörkum pólitíkur og listsköpunar,
beita tækjum og orðfæri listheimsins
með það pólitíska markmið að móta
samfélag byggt á hugsjón um fegurð.
Hópurinn segist vera „árásarteymi
sem rannsakar siðferðilega fegurð og
mannlegan mikilfengleik í stjórnmál­
um,“ og segist skapa ögrandi og jafn­
vel meiðandi listaverk til að að bjarga
mannslífum. „Við þurfum að vera
ágeng til að tryggja mannréttindi.
Sagan hefur sýnt að oft sé nauðsyn­
legt að hunsa lögin til að bjarga
mannslífum, það eru fjölmörg dæmi
um slíkt frá tíma Þriðja ríkisins. Við
teljum að þetta hafi ekki breyst,“ segir
Cesy Leonard, einn forsprakka mið­
stöðvarinnar, í samtali við DV.
25 ár frá falli Berlínarmúrsins
Nýjasta aðgerð miðstöðvarinnar hef­
ur vakið umtalsverða athygli, sér­
staklega í heimalandinu en einnig
víðar. Aðgerðin fór fram í tengslum
við hátíðarhöldin sem blásið var til
þann 9. nóvember síðastliðinn, þegar
þess var minnst að 25 ár voru frá falli
Berlínarmúrsins. Þýska þjóðin fagn­
aði sameiningunni og minntist fórn­
arlambanna með flugeldasýningu,
hátíðarræðum og hvítum blöðrum
sem hengu hlið við hlið meðfram öllu
því svæði sem múrinn stóð áður á.
Í hugmyndaheimi Vesturlanda
er múrinn sem klauf Berlínarborg
eitt sterkasta táknið um það hvernig
yfir völd geta, vegna landamæra sem
teiknuð eru á handahófskenndan
hátt, haft kúgandi áhrif á líf venju­
legs fólks. Múrinn var formgerving
járntjaldsins sem skyldi að austrið og
vestrið. Í falli múrsins árið 1989 birt­
ist sigur lýðræðisins, sigur ferðafrels­
isins, sigur sameinaðra fjölskyldna.
Manneskjur eiga að fá að ráða hvor­
um megin girðingarinnar þær eru og
geta freistað lífsgæfunnar þar sem
þær vilja segjum við íbyggin þegar við
minnumst múrsins. Samkvæmt opin­
berum tölum er hægt að tengja dauða
136 einstaklingar beint við Berlínar­
múrinn alræmda – þó að margir telji
töluna eiga að vera talsvert hærri.
Minnisvarði um þessa einstaklinga,
hvítir viðarkrossar, hafa staðið við
þýska þinghúsið síðastliðinn áratug.
Einn múr fellur en annar rís
Þann 1. nóvember voru 14 kross­
ar hins vegar skrúfaðir niður um há­
bjartan dag og miði skilinn eftir: „Hier
wird nicht gedacht,“ sem þýðir: hér
verður einskis minnst, en gæti líka út­
lagst, hér verður ekki hugsað. Hvarf­
ið vakti reyndar enga athygli fyrr en
tveimur dögum síðar þegar Miðstöð
um pólitíska fegurð sendi frá sér til­
kynningu: krossarnir hafa komið sér
í öruggt skjól frá hátíðarhöldunum
og flúið til flóttamannabúða rétt utan
við landamæri Evrópusambandsins,
þar sem flóttamenn hafast við áður
en þeir freista gæfunnar og reyna að
koma sér inn til fyrirheitna landsins:
Evrópu. Þar væri þörfin meiri, hjá
„múrfórnarlömbum morgundags­
ins, við ytri landamæri Evrópusam­
bandsins, þar sem manneskjur láta
lífið á degi hverjum.“ Miðstöðin benti
á að meira en 30 þúsund manns hafi
látið lífið við tilraunir til að komast
yfir landamærin á árunum 25 frá falli
Berlínarmúrsins. Dauðsföllin fær­
ast í aukana með ári hverju: á fyrstu
9 mánuðum ársins 2014 drukknuðu
að minnsta kosti 3.077 flóttamenn á
leið sinni yfir Miðjarðarhafið. „Hvern­
ig getum við minnst þessa dags ef
við hugsum ekki áfram? Minningar­
athöfnin hefur ekkert gildi ef við ger­
um okkur ekki grein fyrir því að fólk sé
að láta lífið við okkar eigin landamæri
dag hvern,“ segir Cesy.
Allir stærstu fjölmiðlar Þýskalands
fjölluðu um listgjörninginn. Aðgerðin
vakti strax hneykslun. Íhaldssamari
fjölmiðlar stimpluðu gjörninginn
sem þjófnað og óvirðingu við fórnar­
lömb Berlínarmúrsins og þennan
málflutning endurtók forseti þýska
þingsins, Norbert Lammert, í ræðu
á þinginu. Sama dag drukknuðu 25
flóttamenn á Miðjarðarhafi rétt úti
fyrir strönd Tyrklands, 25 manns
sem freistuðu þess að öðlast betra líf í
Evrópu. „Mér þótti þetta svo hneyksl­
anlegt og fannst það varpa ljósi á það
sem er í gangi í samfélagi okkar. 25 líf
glötuðust og það birtist ekki ein lítil
frétt í dagblöðunum, þetta fór fram
hjá öllum,“ segir Cesy.
Fyrsta evrópska múrfallið
Gjörningurinn var fyrri hluti að­
gerðar sem miðstöðin nefndi
Fyrsta evrópska múrfallið (þ. erster
europäischer Mauerfall). Seinni hluti
aðgerðarinnar hófst föstudaginn 7.
nóvember og var hluti af leiklistarhá­
tíðinni Voicing Resistance sem fer nú
fram við Gorkí­leikhúsið í Berlín. Um
100 einstaklingar sem höfðu skráð sig
til þátttöku í gjörningnum lögðu af
stað frá rauða dreglinum við leikhúsið
með tveimur rútum sem átti að keyra
30 tíma leið að nýjustu alræmdu
landamærum Evrópusambandsins,
þriggja mánaða gamalli gaddavírs­
girðingu sem kemur í veg fyrir flótta
fólks landleiðina frá Tyrklandi yfir
til Evrópusambandsins í gegnum
Búlgaríu. Yfirlýst markmið fararinn­
ar var minnast fórnarlamba Berlínar­
múrsins með því að rjúfa hina nýju
víggirðingu með vírklippum á hátíð­
isdaginn sjálfan.
Bryndís Björnssdóttir myndlistar­
kona sem var meðal þátttakenda í að­
gerðinni segist ekki hafa litið á hana
fyrst og fremst sem listaverk: „Ég tók
þátt þar sem ég taldi þetta vera þarfa
aðgerð og hefði í það allra minnsta
viljað sjá girðinguna til þess að átta
mig betur á þessum óraunverulega
en því miður áþreifanlega veruleika,“
segir Bryndís.
Það var langt í frá að rúturnar
kæmust klakklaust á tilsettum tíma
Evrópski
aðskilnaðar-
múrinn rifinn
n Fögnuðu falli Berlínarmúrsins með því að ráðast á Evrópumúrinn
n Aðgerðalist Miðstöðvar um pólitíska fegurð vekur athygli
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
„Við þurfum slíka
framtíðarsýn,
sem er ómögulegt að
móta sér í hefðbundnum
stjórnmálum.
Aðgerðalist Cesy Leonard, einn for-
sprakka Miðstöðvar um pólitíska fegurð.
Gaddavírsgirðing við landamæri Búlgaríu
33 kílómetra gaddavírsgirðingu hefur verið komið
upp milli Búlgaríu og Tyrklands til að koma í veg
fyrir straum flóttamanna. Mynd AlExAndEr BuEhlEr
Íslensku bókmennta-
verðlaunin:
Þessir eru
tilnefndir
Tilnefningar til Íslensku bók­
menntaverðlaunanna voru
kynntar við hátíðlega athöfn
á Kjarvalsstöðum nú fyrir
skömmu. Félag íslenskra bóka­
útgefenda hefur veitt verðlaun­
in frá árinu 1989. Veitt eru verð­
laun í þremur flokkum: í flokki
fagurbókmennta, fræðibóka, og
barna­ og unglingabóka og eru
fimm verk tilnefnd í hverjum
flokki. Á sama tíma var tilkynnt
um tilnefningar til Íslensku
þýðingarverðlaunanna. Sigur­
vegararnir verða tilkynntir á
Bessastöðum í lok janúar.
Eftirfarandi höfundar og
þýðendur voru tilnefndir.
Fagurbókmenntir
Ófeigur Sig­
urðsson fyrir
skáldsöguna
Öræfi. Guð­
bergur Bergs­
son fyrir
Þrír sneru
aftur. Gyrð­
ir Elíasson
fyrir smá­
sagnasafnið
Koparakur. Kristín Eiríksdóttir
fyrir ljóðabókina Kok. Þórdís
Gísladóttir fyrir ljóðabókina
Velúr.
Fræðibækur og
bækur almenns efnis
Björg Guðrún Gísladóttir fyr­
ir minningasöguna Hljóðin í
nóttinni. Egg­
ert Þór Bern­
harðsson fyrir
Sveitin í sál­
inni: Búskap­
ur í Reykjavík
og myndun
borgar. Pétur
H. Ármanns­
son fyrir
Gunnlaug­
ur Halldórsson, arkitekt. Snorri
Baldursson fyrir Lífríki Íslands
­ Viskerfi lands og sjávar. Sveinn
Yngvi Egilsson fyrir Náttúra
ljóðsins: Umhverfi íslenskra
skálda.
Barna- og unglingabækur
Bryndís Björgvinsdóttir fyrir
Hafnfirðinga­
brandarinn.
Þórarinn
Leifsson fyrir
Maðurinn
sem hataði
börn. Ár­
mann Jak­
obsson fyr­
ir Síðasti
galdrameist­
arinn. Eva Þengilsdóttir fyrir
Nála ­ riddarasaga. Þórarinn og
Sigrún Eldjárn fyrir Fuglaþrugl
og naflakrafl.
Þýðingar
Gyrðir Elíasson fyrir þýðingu á
ljóðasafninu Listin að vera einn
eftir Shuntaro Tanikawa. Herdís
Hreiðarsdóttir fyrir þýðingu á
Út í vitann eftir Virginiu Woolf.
Hermann Stefánsson fyrir þýð­
ingu á Uppfinning Morels eftir
Bioy Casares. Jón Stefán Krist­
jánsson fyrir þýðingu sína á
Náðarstund eftir Hönnuh Kent.
Silja Aðalsteinsdóttir fyrir þýð­
ingu sína á smásagnasafninu
Lífið að leysa eftir Alice Munro.