Jón á Bægisá - 30.09.2004, Page 84

Manfred Peter Hein
kennast að það er nokkuð til í því. Annars vegar —, hins vegar er ég ekki
svo viss um hvernig þetta gerðist. Og eftir á að hyggja er heldur ekkert
reglulegt starf úr þessu orðið, það er: Val mitt var frjálst, ástarjátning.
Kannski má mæla með því við hvern einasta þýðanda. Það stóð líka vel á.
Ég hóf starf mitt sem þýðandi nýrrar kynslóðar sem hafði eitthvað fram að
færa, bæði í ljóðlist og prósa. Mikilvægustu nöfnin og ekki aðeins fyrir
mig: Paavo Haaviko, Pentti Saarikoski, Veijo Meri, Antti Hyry.
Þýðingar ljóða höfðu verið undirbúnar með skrifum ljóða; á hinn bóg-
inn lærði prósahöfundurinn af prósaþýðandanum. Niðurstaða: Erfiðara
reyndist að þýða prósa. I skóla þýðinganna lærði ég þannig fyrst hvað það
er sem gerir prósa að bókmenntum. Lestur bókmenntaverka hefði ekki
nægt til undirbúnings í mínu tilviki. Mikilvægasti lærdómur þessa þýð-
ingaskóla: Hann breytti ímugusti mínum á orðabókum í ástir á einmála-
orðabókum. Ég lærði að þýsk tunga er samansett úr fjölda tungna, sem
kann að láta óvísindalega í eyrum, en má þó orða svo til einföldunar að
mínum dómi. Þannig er til sérstakt tungumál reipslagara á þýsku og meira
að segja sérstök orðabók yfir það, nokkuð sem kom sér vel þegar ég vann
að þýðingu kannski eins af mikilvægustu prósahöfundum Finna, Volter
Kilpi, því annars hefði ég bitið úr mér tennurnar við það. Við þýðingar á
verkum eldri fulltrúa finnsks prósa sem byggja mikið á talmáli gat ég
notfært mér tveggja binda orðabók yfir mállýsku Austur- og Vestur-Prússa
eftir hinn óviðjafnanlega orðabókahöfund Hermann Frischbier, en sú bók
hefur að geyma í raun horfna tungu. Leit að jafngildum mállýskuorðum
finnskunnar í austur- og vestur-prússnesku orðfæri minnd helst á nætur-
ævintýri.
Þeir sem leggja fyrir sig þýðingar virðast búa yfir nokkurs konar duld-
um vísi sem í raun sker úr um hvað gengur og hvað ekki. Með tíð og tíma
verður hann ekki eins dularfullur, rétt eins og menn átti sig betur á því
bókmenntaumhverfi sem mótar þá og þýðinguna líka, þegar hún kemur
úr ofnotuðu tungumáli. Þar með er komið að spurningunni um hvort
unnt sé að setja reglur, en það hefur litla þýðingu að velta henni fyrir sér
opinberlega. Þýðandinn verður áfram að treysta fyrst og fremst á sjálfan
sig.
Lftið sönnunargildi þess að vísa í bókmenntaumhverfið sést oft best í
þeirri margendurteknu umræðu um ljóðaþýðingar, einkum þær sem
grundvallast á millilínuþýðingum, eða effiryrkingum, þar sem þýðandinn
verður að skáldi og tvöfaldar sig sé hann höfundur verksins. Án þess að
ræða deiluefnin frekar, má segja að ævinlega sé best að hlusta vel eftir
frumtextanum mæltum, sem og auðvitað millilínuþýðingnni í munni þess
þýðanda sem mælandi er á frummálið, jafnvel þótt hún sé ekki komin á
blað. Bókmenntir tjá sig, jafnvel þótt aðeins sé um að ræða bráðabirgða-
82
d Jfflœpdiá - TÍMARIT ÞÝÐENDA NR. 8 / 2004