Jón á Bægisá - 30.09.2004, Síða 169

AðþýSa söng
Irska skáldið John Millington Synge (1871—1909) á að hafa sagt að
þýðing sé ekki þýðing nema hún skili söngnum í kvæði ásamt með orðun-
um.5 En hvað er söngur í kvæði? Það er ekki einfalt mál. Ég get ekki nema
drepið á smámuni.
§3 Bragur og hrynjandi
Þegar James Joyce (1882-1941) var einhverju sinni sagt frá því að skáldsaga
hans Finnegans Wake þætti óskiljanleg sagði hann: „En hún er öll svo ein-
föld. Ef eitthvað vefst fyrir manni þá er bara að lesa það upphátt.“6 Hvað
sem þessu líður um Finnegans Wake þá er víst að ljóð eru til að farið sé með
þau. Þau eru til að vera lesin upphátt, eða að minnsta kosti í hálfum hljóð-
um.
Þetta sýnir meðal annars hvað öll bragfræði nær skammt. Hún lýsir
hrynjandi máls með því að tilgreina bragliði. Vissulega fellur bundið mál í
bragliði. En það lætur enginn heilvita maður bragliði heyrast þegar hann
fer með kveðskap. Að réttu lagi eru bragliðir eins og taktur í tónlist. Og
taktur er oftast til þess að við finnum fyrir honum, en ekki til hins að við
heyrum hann. Við heyrum allt annað en úm-pa-pa.
Ef einhver vildi lýsa hrynjandi bundins máls með kerfisbundnum hætti
er táknmál bragfræðinnar allt of frumstætt tæki til þess. Það er ekkert
nema úm-pa-pa. Fágaðra tæki væri nótnaskrift. Það væri mjög lærdóms-
ríkt fyrir bragfræðinga að hyggja að því hvernig tónskáld hafa látið sams
konar ljóðlínur hrynja með margvíslegasta hætti. Bezta dæmið sem ég
þekki um þetta er söngvasafn Hugos Wolf, til dæmis ítalska Ijóðabókin
(Italienisches Liederbuch). Þar eru tónsett 46 ítölsk þjóðkvæði, í þýzkum
þýðingum eftir Paul Heyse, og öll með næstum sama óbrotna bragarhætti.
Það er svo galdri líkast hvernig Wolf lætur hverja línu í safninu hrynja með
sínum sérkennilega hætti. Og ég er aðeins að tala um hrynjandina. Ekki
um laglínuna og hvað þá um hljómsetningu hennar eða annan tilbreyd-
leika. Slíka hrynjandi verður hver ljóðaþýðandi að hafa í huga. Eða á til-
fmningunni sem er ugglaust ennþá betra.
§4 Einfaldleiki, tónn og lag
Nú vildi ég mega ganga lengra og leita eftir ofurlitlum hliðstæðum í kveð-
skap við lag og hljóm í tónlist. Því söngur í kvæði er fjarri því að vera bara
5 „A translation is no translation unless it will give you the music of a poem along with
the words.“ The Aran Islands, 1907. Hér haft eftir Peter Kemp: The Oxford Dictionary
ofLiterary Qiiotations, Oxford University Press, Oxford 1997, 249.
6 Richard Ellmann: James Joyce, Oxford University Press, Oxford 1982, 590. „It is all so
simple. If anyone doesn’t understand a passage, all he need do is read it aloud.“
á .IFJœýfáiá - Menninga(r)miðlun i' ljóði og verki
167