Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.2014, Blaðsíða 22

Vikublað 9.–11. desember 201422 Umræða
Umsjón: Henry Þór BaldurssonÞetta er í lagi, Engeyingarnir eru næs
Á gráum mörkum blaða-
mennsku og stjórnmála
B
ók Styrmis Gunnarssonar,
fyrrverandi ritstjóra Morgun­
blaðsins, um kalda stríðið er
opinberandi að ýmsu leyti.
Mest hefur eðlilega verið
rætt um þá uppljóstrun Styrmis að
hann hafi sem blaðamaður Morgun­
blaðsins safnað upplýsingum um
starfsemi sósíalista á Íslandi sem röt­
uðu bæði til forsvarsmanna Sjálf­
stæðisflokksins og eins til bandaríska
sendiráðsins. Erfitt er að líta á þessa
upplýsingaöflun með öðrum hætti en
sem landráð, sama þó Styrmir segist
ekki hafa vitað að upplýsingarnar hafi
ratað þessa leið og neiti að kalla þetta
njósnir.
Þarna er blaðamaðurinn Styrmir
Gunnarsson kominn í hlutverk njó­
snara; hann er og kominn í hlut­
verk sem samræmist engan veg­
inn starfi hans sem blaðamanns þar
sem hann aflaði upplýsinga fyrir inn­
lend pólitísk öfl og eins erlent stjórn­
málalegt vald. Styrmir var því ekki
eingöngu blaðamaður þegar hann
sinnti þessari upplýsingaöflun. Hann
var pólitískur útsendari pólitískrar
valdastofnunar á Íslandi og eins er­
lends ríkisvalds.
Ef Styrmir hefði eingöngu safn­
að upplýsingunum frá ónafngreind­
um heimildarmanni sínum úr röðum
sósíalista til að nota þær í blaðaskrif í
Morgunblaðið þá hefði það eingöngu
verið góð blaðamennska. Metnaðar­
fullir blaðamenn vilja finna sér eins
marga góða heimildarmenn og þeir
geta og sem standa eins nærri upp­
sprettu þeirra upplýsinga sem þeir
vilja komast yfir og mögulegt er.
Styrmir var í tengslum við „deep
throat“ innan Sósíalistaflokksins og
mjólkaði hann eins og hann gat. Upp­
lýsingarnar skiptu máli fyrir frétta­
öflun á þeim tíma þó þær skipti litlu
máli í dag. En upplýsingarnar voru
hins vegar ekki bara til heimabrúks á
Mogganum.
Eitt af því sem bók Styrmis skildi
eftir í mínum huga var furða mín á
því að þessi maður, þessi pólitíski
agent, hafi verið ritstjóri stærsta og
mest lesna dagblaðs á Íslandi í 36
ár, frá 1972 til 2008. Hvaða segir það
okkur um stöðu íslenskrar blaða­
mennsku á seinni hluta tuttugustu
aldar að einn þekktasti blaðamaður
og ritstjóri landsins hafi verið njósn­
ari fyrir innlend og erlend pólitísk öfl?
Joseph Pulitzer sagði, eins og frægt
er orðið, að „dagblöð ættu ekki að
eiga neina vini“. Kannski er þetta ein
besta staðhæfing um eðli réttnefndr­
ar blaðamennsku sem til er: Dagblöð
eiga ekki að vera neinum háð og þau
eiga ekki að strjúka neinum með­
hárs. Styrmir Gunnarsson þverbraut
þetta prinsipp: Hann vann beinlínis
fyrir innlent pólitísk afl sem og erlent
ríkis vald.
Ég hef lengi haft þá skoðun á
Styrmi að hann hafi í raun aldrei
verið blaðamaður í raunveruleg­
um skilningi heldur frekar einhvers
konar kommissar eða PR­maður í
líki blaðamanns. Síðustu tvær bæk­
ur hans renna enn traustari skoðun
undir þá söguskýringu. Þær hjálpa
líka til við að sýna hvað saga íslenskr­
ar blaðamennsku er í raun ömurleg.
Á Íslandi er afar takmörkuð hefð
fyrir almennilegri blaðamennsku; al­
mennilegri blaðamennsku sem ekki
er stýrt af flokkspólitískum hagsmun­
um eða hagsmunum einhverra afla í
viðskiptalífinu.
Ég veit ekki af hverju þetta er en
mér finnst þetta vera rannsóknar­
efni í sjálfu sér. Af hverju er íslensk
blaðamennska svona léleg og af
hverju er svona grunnt á einhverju
sem kalla má blaðamennskumenn­
ingu á Íslandi? Eitt svar liggur í því
að blöð eins og Morgunblaðið, Þjóð­
viljinn, Alþýðublaðið og Tíminn voru
flokksblöð sem var stýrt af mönn­
um eins og Styrmi Gunnarssyni. Ís­
lensk blaðamennskuhefð og ­saga
er grunn og ristir rétt í yfirborðið;
hún hefur í gegnum tíðina fyrst og
fremst verið hagsmunadrifin sem
leitt hefur af sér tilhneigingu til mis­
notkunar. Hagsmunaðilinn vill fyrst
og fremst traustan hliðvörð á fjöl­
miðli sínum til að gæta hagsmuna
sinna í hvívetna, einmitt menn eins
og Styrmi Gunnarsson.
Hið merkilega er að Styrmir hélt
áfram að stýra Mogganum í tæp 20 ár
eftir lok kalda stríðsins. Miðað við orð
fyrrverandi starfsmanna blaðsins þá
var hann ennþá sami agentinn allan
tímann, hliðvörður flokksins og hags­
muna hans. Fyrrverandi blaðamað­
ur Moggans, rithöfundurinn Sindri
Freyssson, sagði til dæmis um hann
árið 2012 eftir útgáfu síðustu bókar
hans: „Styrmir kenndi mér ekkert –
nema að hann væri einn af viljugum
dátum kalda stríðsins og varðhund­
ur flokksins og hagsmuna ákveðinna
valda – og peningaklíku sem honum
var þóknanleg og hann var þóknan­
legur. Hann drap í því skyni allnokkr­
ar fréttir sem ég skrifaði og gátu kom­
ið illa við þessa vini hans.“
Á tímabilinu 1972 til ársins 2008
unnu allir blaðamenn Morgun­
blaðsins undir þeim manni sem
Sindri lýsir með þessum hætti. Ætli
Styrmir hafi verið góður mentor
fyrir unga blaðamenn sem byrjuðu
að vinna á Mogganum? Skilningur
hans og þekking á réttnefndri blaða­
mennsku er afar takmörkuð þar sem
hann hefur aldrei stundað hana
sjálfur.
Bók Styrmis er nefnilega líka opin­
berandi um og fyrir íslenska blaða­
mennsku og þá sérstaklega Morgun­
blaðið sem hann ritstýrði. Opinberun
Styrmis um eigin njósnir og þann
undarlega bræðing blaðamennsku
og stjórnmála sem hann stundaði er
áfellisdómur yfir honum sjálfum en
einnig blaðinu sem hann starfaði á.
Ritstjóri Moggans, Eyjólfur Konráð
Jónsson, fól Styrmi upplýsingaöfl­
unina og miðlaði þeim svo áfram til
forsvarsmanna Sjálfstæðisflokksins
og bandaríska sendiráðsins. Hvaða
dóm er hægt að hengja á slíkt blað
sem sem spyrðir saman fréttaöfl­
un og upplýsingaöflun fyrir stjórn­
málaafl og erlent ríki í köldu stríði?
Hlutverk dagblaða er ekki að stunda
njósnir.
Styrmir getur ekki kallast blaða­
maður eða ritstjóri, ekki í hefðbund­
inni merkingu þeirra orða jafnvel
þótt hann hafi skrifað fréttir og rit­
stýrt blaði. Að sama skapi getur dag­
blað sem öðrum þræði birtir fréttir
og á sama tíma stundar njósnir fyrir
stjórnmálaflokka og ríki ekki talist
réttnefnd dagblað í hefðbundnum
skilningi þess orðs. Bæði voru Styrm­
ir og Morgunblaðið á gráum mörk­
um blaðamennsku og stjórnmála í
kalda stríðinu og líklega miklu lengur
ef marka má bók Styrmis og upplýs­
ingar sem fram hafa komið um starfs­
hætti hans eftir það. Þessi blanda er í
fáum orðum sagt eitruð eins og ferill
Styrmis sýnir ágætlega fram á. n
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Hvorki né ,Miðað við
bók Styrmis Gunnars-
sonar þá var hann eigin-
lega hvorki blaðamaður
né stjórnmálamaður
þegar hann starfaði á
Morgunblaðinu heldur
einhvers konar bræðing-
ur af hvoru tveggja.
Mynd SIgtryggur ArI
Vinsæl
ummæli
við fréttir DV í vikunni
„Hver nennir
eiginlega að
lesa eitthvað
eftir þennan mann? Allt
sem eftir honum er haft er
hið furðulegasta rugl og
hending ef í því er nokkur
minnsta vitglóra. Hafi hann
einhver áhrif á leiðaraskrifin
í Mogganum er víst ekki
nema vona að tilvitnanir
í þau skrif séu líka oftast
stórundarlegar!“
Ásdís Jónsdóttir hefur sterkar
skoðanir á Páli Vilhjálmssyni
og skoðunum hans.
16
„Þessi blanda er í
fáum orðum sagt
eitruð eins og ferill Styrmis
sýnir ágætlega fram á