Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 44

og þýddra bókmennta og hinn trúarlegi armur miðaldabókmennta er opinn
fyrir áhrifúm alveg fram til siðskipta.
Ástráður Eysteinsson rekur sögu viðhorfa til þýðinga í bók sinni Tvímœli
og bendir á að Jón Þorláksson, sem kunnastur og dáðastur er fyrir þýðingar
sínar, hafi fljótt áunnið sér sæmdarheitið þjóðskáld, líklega meðan hann
lifði. Umfjöllun um hann í ritum um bókmenntasögu sé aftur á móti í
litlu samræmi við það álit sem hann naut, enda hafi þýðingum ekki verið
gert þar hátt undir höfði.10 Það má bera þessar athuganir Ástráðs saman
við stöðu miðaldaþýðinga, í samtímanum annars vegar og í bókmennta-
sögunni hinsvegar. f menningarheimi miðalda áttu þær sinn þegnrétt meðal
bókmenntanna og eru aðlagaðar norrænu máli og menningu. Norræna
hugtakið saga ( Agnesar saga, Martinus saga) er oftast notað um píslar- og
lífssögur heilagra manna. Þar er um að ræða aðlögun en ekki þýðingu
á latnesku hugtökunum vita (líf, lífssaga) og passio (píslarsaga). Þó að
miðaldaþýðingar hafi líklega fyrr komist í bókmenntasögur en flestar
þýðingar frá síðari öldum, voru þær lengi vel á jaðrinum í fræðiritum
um bókmenntasögu. Þetta hefur breyst með auknum áhuga á þýðingum
og líklega hafa miðaldaþýðingar komist fýrr inn í bókmennasöguna en
þýðingar frá öðrum tímabilum.* 11
Iðkun kristins siðar kallar á bækur, hið ritaða orð. Bækur, lestur og
ritun með latínuletri bárust til Islands með boðberum kristins siðar. Aðeins
hafa varðveist brot úr rúmlega 20 handritum, eða um 230 blöð, frá elsta
skeiði ritaldar fram að 13. öld. Mestur hluti efnis þessara handrita fjallar
um trúarleg efni og þau eru skrifuð af lærðum kirkjunnar mönnum.12
Latneskir textar og þýðingar úr latínu eru meðal þess fyrsta sem ritað er
á íslandi. Fyrsta málfræðiritgerðin, sem talin er frá síðari hluta 12. aldar,
telur upp fjórar tegundir texta sem þá voru ritaðir, lög, áttvísi, fræði Ara
Þorgilssonar og þýðingar helgar.13 Flestir fræðimenn hallast að því að þar sé
10 Ástráður Eysteinsson, Tvímali, s. 229.
11 Fjallað er rækilega um þýðingar og tengsl þeira við frumsamdar, innlendar bókmenntir í
fslenskri bókmenntasögu I—11, 1992—1993, sjá einkum I, 411—571, II, 195—282. Höfundar
kaflanna eru Sverrir Tómasson og Torfi H. Tulinius. Nýlegt rit um miðaldaþýðingar er bók Sifjar
Ríkharðsdóttur, Medieval Translations and Cultural Discourse. The Movement ofTexts in England,
France and Scandinavia, Cambridge: Brewer, 2012.
12 Haraldur Bernharðsson, „Skrifandi bændur og íslensk málsaga. Vangaveltur um málþróun og
málheimildir“, Gripla 13/2002, s. 175—197.
13 The First Grammatical Treatise, ritstj. Hreinn Benediktsson, Reykjavík:, í University of Iceland,
Publications in Linguistics 1/1972, s.208. Upprunaleg merking sagnarinnar „að þýða“ er að „gera
42