Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 47

minni. Biblíuvers voru meðal þess sem bóklærðir menn lærðu utan að og
geymdu í minni sér.21 Ovíst er að til hafi verið heildarþýðing á biblíunni á
norrænu máli en gera má ráð fyrir því að guðspjöllin hafi verið til þýdd.22
Algengt var að skýringartextar eða glósur úr skýringarritum fylgdu með
biblíuversum. Þýðingin á 1. Mósebók í Gamlatestamentisþýðingunni Stjórn
hefur að geyma þess konar skýringargreinar.
I Þorláks sögu, elstu sögunni um innlendan dýrling, eru um fjörutíu
biblíutilvitnanir. Aðeins tvær orðréttar tilvitnanir eru í styttri gerð Jóns sögu
og fimm í hinum lengri. Guðmundar saga Arngríms Brandssonar inniheldur
um þrjátíu vísanir í biblíuna en þær eru talsvert umorðaðar og sumar á
latínu. Aðeins sjö þeirra geta talist orðréttar tilvitnanir.23 Það er erfitt að
skýra þennan mun en það kann að hafa haft áhrif að Þorláks saga er fyrsta
sagan um innlendan dýrling og höfundi því verið mikið í mun að vinna verk
sitt vel. Sá sem ritaði Þorláks sögu gæti hafa haft hjá sér latneskan biblíutexta
og þýtt ritningargreinar um leið og hann setti saman sögu sína. Eins má ætla
að hann hafi kunnað einhverjar tilvitnanir utanbókar. Munkar og nunnur
áttu að kunna Davíðsálmana og í elstu gerð Þorláks sögu er vitnað í þá alls
tólf sinnum.24 Elsti varðveitti íslenski textinn sem tengist vegsömun Þorláks
helga er Jarteinabókin sem var lesin upp á alþingi árið 1199.25 Þannig er
lýst áhrifunum af upplestri á fyrstu jarteinum hans:
Á alþingi þessu enu sama lét Páll byskup ráða upp at bœn manna jarteinir
ens sæla Þorláks byskups, þær er hér eru skrifaðar á þessi bók. En þar var
sá maðr við staddr er svá var daufr at hann heyrði ekki nema œpt væri at
honum. En er jarteinir váru upp sagðar, þá heyrði hann jamn gloggt sem
aðrir menn, ok var hann heill orðinn síns meins.
Sá var annar við staddr við þenna atburð er svá var óskyggn at hann sá
trautt fingra sinna skil ok var eigi verkfœrr, en náliga félauss. Honum fekk
mikils er hann heyrði jarteinir ens sæla Þorláks byskups, ok gekk enn í
kirkjuna ok lagðisk á knébeð ok bað enn sæla Þorlák byskup með tárum at
21 Carruthers, Mary, The Book of Memory. A Study of Memory in Medieval Cidture, Cambridge:
Cambridge University Press, 1992, s. 82, 96,s. 157—174.
22 Kirby, Ian J., Biblical Quotation, s. 14—16.
23 Kirby, Ian J„ Biblical Quotation in Old Icelandic - Norwegian Religious Literature I - II, s. 79 - 81.
24 Um sálmalærdóm, sjá Huga frá Viktorsklaustri, „The Three Best Memory Aids for Learning
History“ (de tribus maximis circumstantiis gestorum), þyð. Mary Carruthers, The Medieval Craft
ofMemory, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2004, s. 32—40.
25 Gottskálk Þ. Jensson hefur sett fram þá hugmynd að Jarteinabákin hafi verið íyrst skráð og lesin
á Iatínu og þýdd eða túlkuð samtímis, „Revelaciones Thorlaci episcopi — enn eitt glatað latínurit
eftir Gunnlaug Leifsson", Gripla 23/2012, s. 133—175.
45