Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 151

hugsjónum og hagsmunum. Til að varpa ljósi á viðfangsefnið og þau sjón-
armið sem til álita koma við lausn þess var stuðst við röksemdafærslu lands-
málablaðsins Ingólfs, einkum í ritstjóratíð Gunnars Egilsonar, og Þórhalls
Bjarnarsonar biskups í deilu sem stóð um hvort prestar mættu tjá sig um
bannmálið svokallaða. Er þar um að ræða annað umdeildasta málefnið sem
uppi var í íslensku samféiagi á fyrsta áratug 20. aldar við hlið sambands-
málsins. Þessi rökræða er að sönnu á engan hátt „normerandi“. Gildi hennar
felst fyrst og fremst í að í henni tókust á tveir andstæðir pólar og í henni
var málefnið brotið til mergjar út frá fjölmörgum sjónarmiðum sem enn
eiga við.
Gunnar Egilson vildi gera skýran greinarmun á veraldlegum, ytri, opin-
berum málum sem hann leit á sem pólitísk og andlegum, innri, einstaklings-
legum og siðferðilegum málum sem kirkjunni væri heimilt að hafa afskipti
af. Röksemdafærsla hans einkenndist af víðum skilningi á hugtakinu pólitík
- ekki síst flokkspólitík - en þröngum skilningi á trúarhugtakinu. Helst
virðist hann hafa byggt á „sekúlarisma“ af einu eða öðru tagi. Slíkum
viðhorfum fylgir oft tilhneiging til að marka kirkjunni þröngan bás í
samfélagslegum efnum.
Þórhallur Bjarnarson aðhylltist á hinn bóginn víðan skilning á trúarhug-
takinu og leit svo á að þjóðkirkjunni bæri að beita sér í samfélagspólitískum
efnum í þeim tilgangi að afhjúpa samfélagsmein, vekja fólk til vitundar
um þau og hvetja til umbóta. Viðhorf frjálslyndrar guðfræðihefðar komu
sýnilega fram í röksemdafærslu hans t.d. í áherslunni á frelsi einstaklingsins
m.a. presta á sviði guðfræði og samfélagsmála.
Hér er varað við skarpri aðgreiningu í veraldleg og andleg mál og litið
svo á að hún sé einkenni á vaxandi tæknihyggju og „sekúlarisma“ á síðari
öldum en sé framandi kristinni trúarhefð sem játar trú á Guð sköpunar,
endurlausnar og endurnýjunar. f þeim anda er litið svo á að kristin kirkja
geti ekki sætt sig við þá sérhæfingu sem Gunnar Egilson freistaði að þrýsta
þjóðkirkjunni inn í á öndverðri 20. öld og á sér ýmsa formælendur nú á
dögum. í samskiptum við þá ber kirkjunni að koma fram sem jákvætt afl
umbreytingar, sátta og (vald-)eflingar sem sprengir þá múra sem greina að
efni og anda, samfélagslíf og einkarými, hins veraldlega og trúarlega en
keppir að andlegri, líkamlegri og félagslegri velferð. Þetta ber henni að gera
á grundvelli trúar sinnar á Guð sköpunar, endurlausnar og endurnýjunar
en henni er ekkert mannlegt óviðkomandi.