Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 120
einhverju leyti mæla fyrir munn kirkjunnar eða eru taldir gera það af öðrum.
í mörgum tilvikum hvíla þessi atriði bæði á grunni einhvers konar guðfræði
sem þar með má skoða sem pólitíska.
Höfundur þessarar greinar hefur ásamt öðrum haldið fram því sjónarmiði
að líta megi á alla guðfræði sem pólitíska.16 Hér verður þó notuð þrengri
aðgreining og litið svo á að pólitísk guðfræði felist í markvissum tilraunum
til að taka afstöðu í samfélagslegum efnum út frá kristnum gildum eða
öðrum guðfræðilegum forsendum með það að markmiði að koma á félags-
legu réttlæti og berjast fyrir mannsæmandi aðstæðum þar sem t.d. ranglæti,
mismunun, eða kúgun hefur viðgengist. Skal þar bent á frelsunarguð-
fræðina í Suður-Ameríku, guðfræði svartra í Suður-Afríku og femíníska
guðfræði sem dæmi.17 Síðan geta prestar, guðfræðingar og annað kirkjufólk
verið pólitískt án þess að leitast við að setja þá afstöðu sína í guðfræðilegt
samhengi. í þessari grein verður aðeins fjallað um tvö fyrstu atriðin sem
talin voru hér að framan, þ.e. stjórnmálaleg afskipti kirkjulegra stjórnvalda
eða formlegra talsmanna kirkjunnar.
Mörg dæmi eru um að kirkjulegt starf og pólitísk tjáning í orði eða
verki hafi skarast hér á landi. I inngangi að nýjustu útgáfu Vídalínspostillu.
(fyrst gefm út 1718-1720) er því haldið fram að postillan eigi erindi við
nútímalesendur vegna „hins sterka boðskapar höfundar um þjóðfélagslegt
réttlæti“.18 Félagslegt réttlæti er háguðfræðilegt fyrirbæri en jafnframt snar
þáttur þess sem hér að framan var skilgreint sem stjórnmál eða pólitík. Hér
skal ósagt látið hvort líta beri á guðfræði Jóns Vídalín (1666-1720) sem
pólitíska í nútímalegri merkingu. Óhætt er þó að fullyrða að predikanir
hans sem lesnar voru á hátíðum og helgidögum á öllum þorra íslenskra
heimila í á aðra öld hafi mótað mjög samfélagshugmyndir fólks og því haft
áhrif sem líta má á sem stjórnmálaleg í nútímaskilningi. Enda var postillan
þýðingarmikið tæki til þjóðaruppeldis og samfélagsmótunar.
Þá má benda á að lengi voru prestar fjölmennir á Alþingi og voru þar
oft í fararbroddi og því í hópi virkustu mótenda nútímasamfélags hér á
16 Arnfríður Guðmundsdóttir o.a., „Guðfræðin í pólitíkinni“, bls. 57-58.
17 Sama rit, bls. 58-62.
18 Gunnar Kristjánsson, „Inngangur. Vídalínspostilla og höfundur hennar", í Jón Þorkelsson Vídalín,
Vídalínspostilla. Hússpostilla eður einfaldar predikanir yfir öllum hdtíða- og sunnudagaguðspjöllum
árið um kring, Gunnar Kristjánsson og Mörður Árnason sáu um útgáfuna, Reykjavík: Mál og
mcnning, Bókmenntafræðistofnun Háskóla fslands, 1995, bls. xv-c, hér bls. xv, sjá og bls.
lxxviii-lxxxi.
118