Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 70

handbog Islenskud af Herra Marteine Einar syne, fyrer kennimenn i Islandi,
ok korrigerud af Doctor Petre Palladius med þeim hœtti, sem hier finzt I hans
formaala. Kaupenhafn, 1555. Yfirskrift viðaukans eða sálmabókarhlutans
var: Eftir fylgir lítið sálmakver afheilagri skrift út dregið og íslenskað afherra
M.E.S.S. Marteinskver geymir 35 sálma, alla þýdda, og eru flestir eftir
Lúther, eða 18.
Marteinn Einarsson (d. 1576) var kjörinn biskup í Skálholti eftir Gissur
Einarsson (d. 1546) og hlaut vígslu í Kaupmannahöfn vorið 1549. Marteinn
sagði af sér biskupsembætti 1556 hugsanlega vegna þess að honum þótti
konungur ganga of frekt á eignir biskupsstólsins í Skálholti og standa ekki
við gerða samninga og gefin loforð um stólseignirnar.54
Handbók sína og sálma fékk Marteinn prentaða í Kaupmannahöfn og
skrifar Peder Palladius Sjálandsbiskup formálann þar sem hann fer lofsam-
legum orðum um efni bókarinnar og er á titilsíðu sagður hafa „corrigerað“
hana. Handbókin íylgir þó ekki alls kostar þeirri þróun sem orðið hafði
í Danmörku eftir 1540 og er að miklu leyti byggð á eldri dönskum
sálmabókum og auk þess eldri þýskum sálmabókum.55 Að líkindum þýddi
Marteinn sjálfur flesta sálmana í kveri sínu enda var hann vel skáldmæltur.56
Hann hefur þýtt suma sálmana úr þýsku en aðra úr dönsku eða stuðst við
danska þýðingu þeirra. Útgáfan er fremur léleg og prentvillur margar. í
upphafserindunum er breitt bil milli lína sennilega í þeim tilgangi að koma
þar fyrir söngnótum.
Dómar um Marteinssálma hafa verið misjafnir. Frumregla hans sem
þýðanda var, eins og annarra þýðenda sálma um hans daga, að þræða efni
frumtextans. Um leið hefur hann viljað vera bundinn bragarhætti sálmanna
því að textarnir voru ætlaðir til söngs eftir ákveðnum lögum. Loks leitaðist
Marteinn við að fella sálmana að íslenskum bragreglum og nota stuðla og
höfuðstafi. Það þrengdi svigrúm hans eða frelsi sem þýðanda að vera auk
alls annars líka bundinn hljóðstafareglunni.
Sálmar Lúthers í Sálmabók Marteins Einarssonar eru þessir:
54 Páll Eggert Ólason 1922, s. 474—475; Torfi K. Stefánsson Hjaltalín 2012, s. 135.
55 Arngrímur Jónsson 1993, s. 54 og 475. Palladius hafði raunar bannað notkun hinna eldri
sálmabóka.
56 Páll Eggert Ólason 1924, s. 22. Arngrímur Jónsson 1993, s. 54 og 475 telur líklegt að Gissur
Einarsson hafi verið höfundur eða þýðandi mikils hluta handbókarefnisins í Handbók Marteins
en getur ekki sálmanna.
68
1