Félagsbréf - 01.09.1964, Page 11

ekkert einsdæmi né er hann heldur
hundinn myndlist; viðhorf sumra
manna við bókmenntum og listum al-
mennt virðast einatt mótast á eitthvað
svipaðan hátt og lýst er í 'þessum
greinarkafla, að minnsta kosti ef
marka má altíða dóma og skoðanir.
Þá gaumgæfa menn, meira eða minna
yfirborðslega, einhverja „frásagnar-
'þætti“ listaverks, meta þessa revnslu
af verkinu og bera saman við aðra
feynslu sína, þekkingu, skoðanir, draga
síðan ályktanir um verkið, hvort það
sé nú „gott“ eða „vonl“, af þessu mati
einu saman. Þannig er auðvelt að
fylla skoðunar-formúlu af þessu tagi
svo að umsögnin hæfi t.d. skáldskapar-
verki eða leiksýningu eða jafnvel tón-
verki — þó slíkar tónlistarskoðanir
kunni að vísu að sýnast enn kjánalegri
en aðrar. Og bersýnilega má leggja
'nisjafna áherzlu á ýmsa þætti skoðun-
arinnar og meta þá mismikils til niður-
stöðu, eða breyta formerkjum þeirra
°o komast þannig að jákvæðum eða
neikvæðum niðurstöðum eftir hentug-
leikum.
2- Skoðanir.
Það má vel vera að hvert skáldverk.
^vert listaverk feli í sér, með einhverju
einhverja staðhæfingu um „heim-
lnn ‘ eða „lífið“ eða ,,manninn“. Til
^œmis einhverja staðreynd: „NN úti-
'egumaður brauzt til byggða með lik
^°nu sinnar að jarðsetja hana í kirkju-
barði.‘- £ga i;ijingU: „íslenzka þjóðin
^aut um langan aldur að grafa öll
dýrustu verðmæti sín í jörð.“ Eða
frumspekilega hugmynd: „Mannkynið
læðist um að næturþeli fullt af ótta.“
En frá þessari skoðun er alllangt til
hinnar, að það sé beinlínis tilgangur
listaverka að fullyrða eitt eða annað
við okkur, og þar með að í skáldskap
leitum við einkanlega þekkingar.
Ólíklega aðhyllist nokkur maður
þessa hugmynd til neinnar fulln-
ustu, eða svo hann hagi list- og bók-
menntanotkun sinni fullkomlega að
henni; en engu að síður verður hennar
sí og æ vart í mati á skáldskap og list-
um og umræðum um þessi efni.
Algengt er þetta viðhorf við
myndlist: menn meta málverk, til
dæmis, einvörðungu sem frásögn af
einhverju tilteknu landslagi, eða ann-
arri fyrirmynd: myndin er metin eftir
því hversu hún „líkist“ íyrirmynd sinni.
Sami hugsunarferill liggur að
margvíslegum skáldskapardómum. Al-
veg eins og málverk á að líkja eftir
fallegu landslagi, eins á skáldsaga, til
dæmis, að viðhafa „raunsæi“, og þá
helzt með einhverri tiltekinni móralskri
áherzlu. Hugsunargangurinn er samur
þó menn heimti „þjóðfélagslegar" eða
„sálfræðilegar" skáldsögur, lil dæmis,
eða bara „skemmtisögur“. Og þessarar
ættar er hávaðinn af öllu tali um „já-
kvæðan boðskap“ skáldverka, siðferði-
legan eða pólitískan eða þjóðlegan eða
hvað menn kjósa að kalla hann.
Að sönnu er engin ástæða til að van-
meta frásagnar- eða skoðunargildi
listaverks, svo lengi sem ljóst er, að
FÉLAGSBRÉF 7