Félagsbréf - 01.10.1964, Síða 36

sér svona nokkuð? Er það í rauninni
verjandi?
Ég skal ekki fara útí að lýsa því
sálarstríði, sem einatt er hlutskipti
gagnrýnenda, en þar kemur á móti sú
trú eða kannski fullvissa, að þeir séu
iþrátt fyrir allt að inna af hendi þarft
verk, sem fáir vilji leggja sig í. Ég
hef alla tíð skákað í þessu skjólinu,
en jafnframt hef ég reynt að gera sjálf-
um mér og öðrum ljóst, að starf gagn-
rýnandans sé ekki jafnörlagaríkt og
ýmsir vilja vera láta. Sé hann vel
pennafær getur hann að vísu unnið
talsvert gagn og mikið tjón í svipinn,
jafnvel stefnt framtíð upprennandi
listamanns í tvísýnu, en viðleitni hans
öll er að jafnaði vígð gleymskunni:
það sem hann sagði í gær verður
gleymt á morgun eða hinn daginn,
nema svo fari að einhver ötull og á-
hugasamur fræðimaður framtíðarinnar
fari að grafa það úr gleymsku í sam-
bandi við sögulegar rannsóknir eða
eitthvað þvíumlíkt.
Að mínum skilningi er hlutverk
gagnrýnandans fyrst og fremst það að
vekja athygli á tilteknu verki, lýsa
Iþví eftir beztu getu frá sem flestum
hliðum og tjá viðbrögð sín við því —
með öðrum orðum að skapa tengsl
milli höfundar og lesenda. Þetta tekst
mjög misjafnlega einsog alkunnugt er,
og veltur þar mikið á upplagi gagn-
rýnandans, menntun og áhugamálum,
uppeldi og aldri. Því víðari sem sjón-
deildarhringur hans er, reynsla hans
fjölbreyttari og áhugamálin fleiri,
þeim mun meiri líkur eru til að hann
vinni verk sitt sómasamlega. Gagnrýni
útheimtir mikið víðsýni, mikla og marg-
breytilega menntun og mjög sveigjan-
lega innlifunarhæfileika.
Það er vitaskuld fásinna að nokkur
gagnrýnandi geti verið hlutlaus í dóm-
um sínum. Slíkur maður væri í meira
lagi kynleg skepna: viðbragðslaust
dauðyfli. Ákveðnar skoðanir og þrosk-
aður smekkur eru gagnrýnanda ekki
fjötur um fót — öðru nær. Hrifnæmi
er líka góður og nytsamur eiginleiki
hjá honum. En hér gildir um að finna
hið heimsfræga jafnvægi milli heilans
og hjartans, láta kalda og rólega yfir-
vegun og hlossandi hrifningu vega salt,
finna þann þyngdarpunkt sem Kant
kallaði „áhugalausan unað.“ Og um
alla hluti fram verður gagnrýnandinn
að forðast að láta eigin skoðanir,
kenningar eða fordóma skyggja a
sjálft verkið sem hann hefur til með-
ferðar. Hann verður að leitast við að
gera sér þess sem Ijósasta grein, hvað
fyrir höfundinum vakir, hvjða mið
hann hefur sett sér með verkinu og
samkvæmt hvaða reglum hann hyggst
ná þessum miðum. Út frá þessum for-
sendum ber honum síðan að fella doin
sinn.
Þá sjaldan mér hefur lánazt að gefa
lesandanum tilfinningu fyrir verkinu
sem ég var að fjalla um (það hefui
komið fyrir nokkrum sinnum, svo eg
viti), án tillits til minna persónulegu
skoðana á höfundinum og verkum hans,
tel ég mig hafa komizt næst því að
32 FÉLAGSBRÉF