Félagsbréf - 01.10.1964, Síða 41

það væri einmitt tilgangur menntunar
og andlegs frelsis að taka á sig erfiði
slíks uppgjörs, að öðlast þann þroska,
sem leyfir þeim að verða sjálfir dóm-
bærir á bókmenntir og listir.
Nú er þetta uppgjör sannarlega erf-
iðara og vandasamara en hin bjart-
sýna dirfska æskunnar gerir sér grein
fyrir. Þó finnst mér, að hér hafi verið
skýrt og afdráttarlaust sýnt fram á, í
hverju menningar- og hugsanafrelsi
frjáls þjóðfélags er fólgið. Eins ljóst
er, að það er ekki fyrirhafnarlaust, að
þjóðfélagið og einstaklingur þess öðl-
ist slíkt frelsi.
í grein sinni „Hugleiðingar um list-
gagnrýni“, sem Magnús Skúlason birti
í Vísi (20/7 1964), bendir hann rétti-
lega á þrjú atriði, sem slíkt uppgjör
er háð:
a) lágmarksskilning á list, eðli henn-
ar og þróun
b) þekkingu, sem er óhjákvæmileg
til slíks skilnings
c) rökrétta hugsun.
Þar með er skýrt tekið fram, að ekki
n*gja óljósar persónulegar skoðanir,
eða brjóstvitið eitt, til að taka gilda
afstöðu til lista og menningar. Sjálfur
hef ég bent á það, hverjum vandkvæðúm
það er bundið, er alþýðumaður freistar
sbks uppgjörs. Hann stendur einn síns
liðs á vettvangi síns tíma, milli afla,
sem ýmist laða hann að sér, eða hrinda
honum frá sér. Hann verður að gera
UPP milli þeirra afla, til að öðlast
skilning á list og menningu síns tíma
og á sjálfum sér. Afstaða hans væri
vonlaus, ef hann gæti ekki notið lið-
veizlu og aðstoðar þeirra stofnana og
aðila, sem þjóðfélagið kemur sér upp
í því skyni: Það eru söfn og forráða-
menn þeirra, skólar, kennarar, fræði-
menn, rithöfundar, bækur, tímarit, dag-
blöð og síðast en ekki sízt gagnrýn-
andinn.
Þar með er hlutverki gagnrýnandans
eiginlega þegar lýst. Svo framarlega
sem hann á erindi til almennings, vill
hann stuðla að því, að sjónhringur al-
menns listskilnings víkki. Hann vill
efna til samræðna milli listamanns og
áhorfanda, — hann leitast við að láta
þá mætast. Þáttur hans í þessum sam-
ræðum er að benda á öll þau atriði, er
lúta að lögmáli listsköpunar og list-
rænnar tjáningar, til þess eins að lista-
verkinu sé veitt móttaka af alþýðu
manna. Enda þótt hann sé stöðugt að
leitast við að finna betri og óskeikulli
mælikvarða, þá er öðru nær en hlut-
verk hans sé að fordæma, vita betur
eða „stimpla“ listaverk.
II
Lítum nú á afstöðu gagnrýnandans
til listamannsins. Mér er fullljóst, að
listamaðurinn, samfélagi okkar, þarf á
„pu[b]ikum“ að halda. Hann opin-
berar okkur hugsun sína, hugljúfustu
sálaráhrif sín og harm- eða gleði-
þrungna reynslu sína af tilveru okkar.
Hann stendur andspænis okkur vernd-
arlaus, viðkvæmur og mjög auðsæran-
legur, enda hefur hann lagt allt í söl-
FÉLAGSBRÉF 37