Orð og tunga - 01.06.2002, Síða 67

Jónína Hafsteinsdóttir: Sérkenni skaftfellskra ömefna
57
svo vom kölluð, voru yfirleitt slegin. Það var votasef í sumum og fergin í sumum.... I
djúpum rotum var skorið á og það var ekki gott verk. Skorið var með ljánum djúpt í kafi,
eða eins djúpt og til náðist..." (s. 34). Enn segir um rot: „Dýpstu rot sem ég vissi um
voru Hólarot... og Hreppstjórarotið á Brunnhól, en þar náði vatnið manni sums staðar í
bringspalir" (s. 35). Rot em einkennandi fyrir þetta svæði, en tjamar-merkingin hverfur
þegar vestar dregur þótt nafnið Rot komi fyrir á stöku stað. Rot heitir óræktarmói á
Keldunúpi á Síðu (Örn.) og Rot er svæði í engjalöndum Dalajarða í Mýrdal (Örn.).
í Rangárvallasýslu má finna fáein dæmi um örnefnið Rot. í Vestur-Eyjafjallahreppi
eru bæirnir Syðri- og Efri-Rot sem nú em í eyði. Segir um þessi býli í Sunnlenskum
byggðum (IV, 167-168) að þar sé „fremur mýrlent". í Suður-Múlasýslu eru örfá dæmi:
Rot er haft sem nafn á rótlausri keldu, gróðurlausri tjörn fullri af leir og um blautt og
illfært land. Engin dæmi fundust norðar.
Kyrki merkir ‘jarðfall sem vatn rennur f (OM). Stefán Einarsson segir í fyrrnefndri
samantekt að í Skaftafellssýslu séu hættukílar oft kallaðir kyrki „af því að kyrkja
þurfti hesta upp úr þeim“. Nokkur kyrki em í landi Hólms á Mýmm, þar á meðal
Borgarkyrki sem „var talið afar hættulegt sauðfé“, og á Lambleiksstöðum eru tvö
djúp kyrki, „hættuleg fé fyrmm" (Örn.). í landi Hnappavalla heitir ,Mjókyrki þar sem
lækurinn hefur grafið sig mjög djúpt niður“ (Örn.).
Svœða merkir ‘blautt starengi; blá’ og fleirtalan er höfð um ‘svæði þar sem vatn
vætlar upp úr sandi á mörgum stöðum’ (OM). S væða kemur fyrir sem ömefni á nokkmm
stöðum, ýmist orðið eitt eða í samsetningum. Ekki fylgir alltaf lýsing, en svæðumar
eru oft engjalönd. í lýsingu Viðborðssels á Mýmm segir, að stör hafi verið venjuleg
í svæðunum og hún verið slegin. Stórasvœða og Húshólssvœða heita tvö ferginisrot í
landi Smyrlabjarga í Suðursveit (Örn.). Um svæðumar í Viðborðsseli segir í frásögnum
Sigurðar Þórðarsonar frá Brunnhól: „Slægjurnar voru rétt þar sem gamla Viðborðssel
var, kringum bæinn, svæður þar ígulsléttar. Þær vom dálítið blautar svona sums staðar
og svo var þurrlendi líka. Þarna brást helst ekki heyskapur" (Þórður Tómasson, 33). I
vestari sýslunni eru svæður fáeinar: I Landbroti, á Síðu og í Skaftártungu og Meðallandi
koma svœður fyrir sem heiti á sléttum eða engjastykkjum og mýrlendi. I Meðallandi var
um skeið smábýli, nefnt Svæður, en mun hafa verið stutt í ábúð (Einar Sigurfinnsson,
247). Svæður ná lítið út fyrir Skaftafellssýslur, en þó má finna dæmi í Suður-Múlasýslu
og eitt dæmi fannst í Rangárvallasýslu.
Merking orðsins svekja er ‘mýri, flói’ (OM) og kemur fyrir á nokkrum stöðum sem
örnefni. Svekja heitir „votlent engjastykki, blautlent með rásum í“ á Hnappavöllum í
Öræfum (Örn.). Nafnið er einnig til í landi Svínafells í Öræfum og Svekjubakki er á Hofi
í sömu sveit (Örn.). Blaut mýri á Geirlandi á Síðu er nefnd Svekjur (Örn.). Svekjuhólmi
er í landi Þykkvabæjar í Landbroti, og „í honum er svakki“ (Örn.). Svekjur heita „slétt
og grösug stararfles" í Koteyjarhverfi í Meðallandi (Örn.) og á Svekjuteig á Lyngum í
sömu sveit var skorið heytorf (Örn.). Svekjur hafa ekki fundist utan Skaftafellssýslu.
Hér verður látið staðar numið að sinni í yfirliti um skaftfellsk örnefni. Örnefnaforði
íslensks máls er óþrjótandi uppspretta athugunar- og rannsóknarefna og í virkjun þeirrar
auðlindar bjóðast margir kostir og vænlegir, svo gripið sé til orða sem mönnum liggja
mjög á tungu nú um stundir.