Orð og tunga - 01.06.2015, Blaðsíða 170

158
Orð og tunga
og bekkpiður er ekki meðal samheita orðsins önd. Orðið lækjarfugl
finnst hvergi í neinni þessara heimilda.
Við höfum hingað til séð dæmi um að flettur samhljóma eða sam-
ritaðra orða eru aðskildar ef formlegur munur er á orðinu, orðflokkur,
kyn eða framburður, en ekki ef eingöngu er um aðskilda merkingu að
ræða. I bókinni er sögninflóa tvær flettur: !flóa hita, 2flóafljóta ..., sem
bendir til að uppruni eða merking ráði hér einhverju, en einnig mætti
hugsa sér að hér ráði ólík beyging, án þess að það sé tekið fram. Orðið
velta er þrjár flettur, eitt nafnorð og tvær sagnir: ’velta hliðarsveifla,
veltingur ..., 2velta, v. á vera háð, vera komið undir; v. fram byltast
fram ..., 3velta hverfa, snúa (við). Undir flettunni 2velta eru eingöngu
orðasambönd sem hæglega gætu fallið undir 3velta samkvæmt þeim
vinnureglum sem virðast gilda um skiptingu í ólíkar flettur því hér er
ekki munur í beygingu og merkingarkjarni allra flettnanna virðist sá
sami. Sögnin verpa er hins vegar aðeins ein fletta þótt hún sé notuð í
tveimur ólíkum beygingum og merkingum.
Sagnirnar brenna og renna eru dæmi um sagnir sem geta beygst
bæði sterkt og veikt og eru nánast sömu merkingar nema að því leyti
að sterka sögnin er áhrifslaus en veika sögnin áhrifssögn. Þær eru að-
greindar með tölu skýringarlaust svo lesandi sér ekki í fljótu bragði
hvers vegna hér er um tvær sagnir að ræða og sér að samheitin eru
furðu ólík. Málfræðilega glöggur lesandi getur þó gert sér ástæðuna
í hugarlund og getur sannreynt hana með því að máta þátíðina við
dæmin í huganum. Við yfirferð á orðsgrein sterku sagnarinnar brenna
rekur lesandi sig á að dæmið brenna afætti að vera í orðsgrein hinnar
veiku. Einu samheiti sagnanna sem sýna hinn nána merkingarlega
skyldleika þeirra eru dæmin sviðna og svíða. Benda má á að heppilegt
væri að undirstrika skyldleikann með því að byrja orðsgrein veiku
sagnarinnar á dæmunum láta loga og kveikja í, til samræmis við fyrstu
samheiti sterku sagnarinnar, loga; vera kviknað í.
Þótt beyging eða fallstjórn sagna sé hvergi auðkennd hlýtur hún
samt að vera undirliggjandi í greiningu og flokkun orðaforðans. Við
sjáum til dæmis mun áhrifssagna og áhrifslausra í notkun sagnanna
kaupa og versla sem margir nota jöfnum höndum sitt á hvað, öðrum
til mikillar armæðu. Samheitaorðabókin gerir greinilega ráð fyrir að
fallstjórn skipti máli fyrir merkingu og birtir málpólitíska afstöðu
sína mjög snyrtilega; sagnirnar kaupa og versla eru ekki samheiti, en
ýmis orðasambönd með þessum sögnum geta verið það. Hvað sem
því líður þarf ítarlegri umfjöllun um vinnureglur bókarinnar á þessu
sviði og margir lesendur mundu taka því fagnandi ef beyging eða