Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 15

123
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Grímsvatna eldstöðvakerfisins.25,58
Jöklar hopuðu einnig af Bárðar-
bungukerfinu við lok ísaldar og
upphaf nútíma, og suðvesturhluti
kerfisins varð íslaus snemma á nú-
tíma. Samkvæmt rannsóknum Elsu
G. Vilmundardóttur og Guðrúnar
Larsen voru hraungos tíðust þar
fyrir 8–9 þúsund árum síðan.t.d. 59
Í dag eru um 60 km af 190 km
löngu Bárðarbungukerfinu huldir
jökli.25 Sprungusveimur Kverkfjalla
til norðurs er að mestu íslaus (1.
mynd).
Bergrún A. Óladóttir o.fl.60 færðu
rök fyrir tilvist Mýrdalsjökuls á
hlýjasta skeiði nútíma sem styður
við þá kenningu að þegar jöklar
voru sem minnstir hafi þeir þó
hulið hæstu tinda Vatnajökuls.61
Því er líklegt að basalt tætigos hafi
átt sér stað í megineldstöðvunum
allan nútíma og þar af leiðandi er
lágvirknitímabilið, í gostíðni Gríms-
vatna, Bárðarbungu og Kverkfjalla,
ekki tilkomið vegna breytinga í
umhverfisaðstæðum. Að auki má
nefna að hlýjasta skeið nútíma
(fyrir 7–8 þúsund árum56,57) er 1–3
þúsund árum áður en gosvirknin
verður hvað lægst (fyrir 2–5 þúsund
árum) sem dregur úr líkum þess
að umhverfisaðstæður hafi áhrif
á breytingar sem sjást í gostíðni.
Önnur rök gegn því að lágvirkni-
tímabilið sé af völdum umhverfis-
breytinga eru þau að gostíðni eld-
stöðvanna þriggja er ekki í lág-
marki á sama tíma (6. mynd). Því
bendir flest til þess að innræn ferli
fremur en umhverfisaðstæður valdi
breytingum á gostíðni með tíma.
Breyting á gostíðni með land-
fræðilegri legu
Gjóskulög frá nútíma sýna greini-
lega að Grímsvötn hafa verið
virkust eldstöðvakerfanna þriggja
og á eftir fylgir Bárðarbunga (6.
mynd). Eldstöðvakerfin tvö sem
næst eru meintri miðju hins ís-
lenska möttulstróks (1. mynd) eru
því virkustu eldstöðvakerfin.
Gostíðnisveiflur þessara eld-
stöðvakerfa falla ekki saman við
sveiflur á gostíðni eldstöðvakerfa
á suðurhluta Eystra gosbeltisins.
Tíðni gjóskufalls frá Kötlu er hæst
á árunum fyrir 7–8 þúsund og 2–4
þúsund árum síðan10,14 (7. mynd).
Svipaða sögu er að segja um tíðni
súrra gjóskulaga en hún er hæst frá
því fyrir 7–8 þúsund og 2–4 þúsund
árum.15 Aldursdreifing hrauna á
Eystra gosbeltinu sýnir sveiflu sem
líkist þeirri sem sést í Kötlu og í súru
gjóskulögunum.13 Súru lögin sem
hér eru nefnd eru flest frá Heklu,
Kötlu, Torfajökli og Eyjafjallajökli15
og eru því öll staðsett á suðurhluta
7. mynd. Samantekt annars vegar á gjóskufallstíðni eldstöðvakerfa (tíðni gjóskulaga/þús.
ár) yfir miðju hins meinta íslenska möttulstróks (tvær efri myndirnar) og hins vegar eld-
stöðvakerfa á þeim hluta Eystra gosbeltisins sem ekki verður fyrir teljandi áhrifum reks
(tvær neðri myndir). Sýnd er gjóskufallstíðni frá jökulþakta hluta Grímsvatna, Bárðar-
bungu og Kverkfjallakerfanna,48 tíðni hrauna á íslausa hluta Bárðarbungukerfisins (grænt
súluritt.d. 59), gjóskufallstíðni súrra laga frá Torfajökli, Kötlu, Heklu og Eyjafjallajökli á
Eystra gosbeltinu15 og gjóskufallstíðni Kötlu (fjólublátt súlurit10,14). Ljósbláar rendur
gefa til kynna hvenær virkni möttulstróksins virðist mest. Sjá frekari umfjöllun í texta.
– Summary of eruption frequency (number of eruptions/1000 years) of volcanic systems
above the assumed centre of the Iceland mantle plume (top two) and those located on the
non-rifting part of the EVZ (bottom two). Cumulated TLF for the ice-covered part of the
Grímsvötn, Bárdarbunga and Kverkfjöll volcanic systems (top panel48), lava flow frequency
(LFF) for the ice-free part of the Bárdarbunga system (green panele.g. 59), Katla in violet and
silicic tephra from Torfajökull, Katla, Hekla and Eyjafjallajökull on the EVZ in orange
(after Larsen and Eiríksson15). Columns cutting across panels indicate maximum plume
activity. See further discussion in text.
Aldur (þúsund ár) – Age (ka)
E
ys
tra
g
os
be
lti
, u
ta
n
te
lja
nd
i á
hr
ifa
r
ek
s
–
N
on
ri
fti
ng
p
ar
t o
f E
as
te
rn
v
ol
ca
ni
c
zo
ne
Á
hr
if
m
öt
tu
ls
tró
ks
–
In
flu
en
ce
o
f m
an
tle
p
lu
m
e