Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 19

Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 19
127 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Skyggnst í örverulífríki Undirheima Örverulífríki hraunhella er sérstakt og lítt kannað, einkum hér á landi. Vatnshellir í Purkhólahrauni hefur að geyma áberandi örverugróður, sýni- legan berum augum í lofti og veggjum, svonefnt hellaslím eða vegghrúður. Vorið 2011 voru tekin sýni á nokkrum stöðum í hellinum og upp úr þeim ræktaðar bakteríur á næringarefnasnauðum örveruætum. Af stofnunum hafa 49 verið greindir til ættkvíslar með hlutaraðgreiningu á 16S rRNA geni og reyndust þeir tilheyra 19 ættkvíslum í sex flokkum baktería. Flestar bakteríurnar stunda ófrumbjarga efnaskipti, en nær helmingur þeirra stofna sem kannaðir voru er fær um að nýta sér ólífrænt fosfat og margir stofn- arnir geta bundið köfnunarefni andrúmsloftsins, en það bendir til þess að örverugróður Vatnshellis sé aðlagaður að fágæfu (ólígótrófísku) umhverfi og geti að einhverju leyti nýtt sér ólífræn efni úr lofti og steindum til nær- ingar, sem gefur til kynna hugsanlegan þátt bakteríanna í veðrun hellisins. Einungis einn stofn var þó fær um að nýta sér járn(II) sem orkugjafa á því æti sem prófað var. Margir stofnanna einkennast af kuldaþolni og eru skyldir bakteríum sem einangrast hafa úr jökulís eða jökulaur og eru ólíkir þeim bakteríum sem áður hafa einangrast úr hraunhellum eða öðru hellaumhverfi. Nokkrar bakteríanna eru þekktar af því að vera við- kvæmar fyrir átroðningi eða röskun á umhverfi sakir kuldakærleiks og/ eða aðlögunar að lágum styrk næringarefna. Hellaslímið er því mikilvægur hluti af einkennum Vatnshellis og ætti að taka með í verndargildi hans. Náttúrufræðingurinn 83 (3–4), bls. 127–142, 2013 Guðný Vala Þorsteinsdóttir og Oddur Vilhelmsson Ritrýnd grein Inngangur Í hraunhellum víða um heim má finna sérstæðar og lítt rannsakaðar örverubreiður, gjarnan kallaðar hellaslím (e. cave slime) þó svo ekki hafi þær alltaf slímuga áferð og minni í sumum tilvikum fremur á hrúður. Við notum því heitin hellaslím og vegghrúður sem samheiti yfir þetta fyrirbæri. Breiðurnar samanstanda að miklu leyti af geislagerlum (Actinobacteria), en einnig hefur nýlega verið sýnt fram á að fjöldi annarra baktería þrífst í hellaslími.1,2 Í sumum hellum er álitið að slímið leggi sitt af mörkum til mótunar hellisins, til dæmis hvað varðar kerólít- og aðra útfellingamyndun.3–5 Staða þekkingar á örverulífríki hella, hvort sem um ræðir hraunhella eða aðrar hellagerðir, er þó enn heldur frumstæð, svo óvarlegt þykir enn sem komið er að draga víðtækar ályktanir um hlutverk hellagerla eða um þá vistfræðilegu ferla sem þar ríkja.6 Ljóst er þó að hellagerlar eru ekki einvörðungu aðkomnar (allókþónískar) gistilífverur sem berast í hellinn úr jarðveginum fyrir ofan með seytlandi regnvatni eða eftir öðrum leiðum, heldur er að verulegu leyti um að ræða staðbundið lífríki sem þroskast og dafnar í hellinum. Þannig eru þekkt dæmi um hellavistkerfi sem haldið er uppi af efnatillífandi frumfram- leiðslu hellagerla.7 Hinu náttúrlega örverulífríki hraunhella er nokkur hætta búin af umferð ferðamanna8 og því mikilvægt að staða þess sé metin þegar hellar eru opnaðir al- menningi og/eða aðgengi að þeim bætt. Eins og áður segir eru geislagerlar algengir í hellahrúðri. Í kalksteins- hellum, sem mest hafa verið rann- sakaðir í þessu tilliti, eru Streptomyces og Nocardia meðal algengustu ætt- kvísla í hrúðrinu.9,10,11 Geislagerlar eru um margt forvitnilegir, ekki síst sakir fjölhæfni þeirra í efna- skiptum. Þeir leika mikilvægt hlutverk í jarðvegsmyndun úr líf- rænum leifum12 og hafa líftæknilegt notagildi, svo sem við niðurbrot mengunar- og spilliefna13 og líf- efnaleit eftir áður óþekktum sýkla- lyfjum14. Það, að örverulífríki hella er enn tiltölulega lítt kannað, ásamt þeirri staðreynd að þar eru geisla- gerlar gjarnan ráðandi, gerir hella einkar aðlaðandi með tilliti til lífefnaleitar.9,15 1. mynd. Vatnshellir er í Purkhólahrauni undir Snæfellsjökli. Gengið er inn í hell- inn um inngang sem gerður var árið 2010. – Vatnshellir cave is located in Purkhólar lava field. The entrance can only be accessed with a guide since 2010.

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.