Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 44

Náttúrufræðingurinn
152
mælistöðum á höfuðborgarsvæðinu
(við Grensásveg í Reykjavík og á
Hvaleyrarholti í Hafnarfirði) á
árunum 2010 til 2012. Athugaðar
eru klukkustundir yfir núgildandi
mörkum til að meta ástand mála og
hvaða áhrif strangari mörk hefðu.
Heilsuverndarmörk og
viðmið fyrir h2s
Árið 1987 setti Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin (e. World Health
Organization, WHO) viðmið fyrir
hámarksstyrk margra mengandi
efna í andrúmslofti, þar á meðal H2S.
Tilgangur viðmiðanna er að vera
grundvöllur til verndunar lýðheilsu
fyrir bráðaáhrifum mengandi efna
í lofti og lagalega bindandi hámörk
fyrir loftmengun. Margar þjóðir hafa
tekið mið af viðmiðum WHO við
setningu eigin viðmiða eða lagalega
bindandi marka.8
Ákvörðun viðmiða WHO fyrir H2S
Til að ákvarða viðmið fyrir H2S fól
WHO hópi sérfræðinga að komast
að því við hvaða styrk í andrúmslofti
skaðleg áhrif á heilsu manna byrjuðu
að koma fram (e. Lowest-Observed-
Adverse-Effect Level, LOAEL)8. Upp-
lýsingar um áhrif lágs styrks H2S á
fólk eru ekki nægjanlegar til þess að
hægt sé að ákvarða LOAEL-gildið
af nákvæmni. Þar af leiðandi þurftu
sérfræðingarnir að reiða sig á rann-
sóknir á eituráhrifum, sameigin-
lega reynslu og dómgreind. Niður-
staða þeirra var að neikvæð áhrif,
bráðaáhrif, hæfust við 15 mg/m3,
sem er við mörk þess styrks þar sem
augnertingar2 og vefjaskemmda9
verður vart (1. mynd). Næst þurfti
að ákvarða svokallaðan öryggisþátt,
en í honum er tekin saman í eitt
gildi óvissa í sambandi styrks H2S
og áhrifa hans á fólk. Stærð öryggis-
þáttarins fer eftir því hve óvissan (og
þar af leiðandi áhættan) er mikil.8
Ef óvissan er lítil sem engin væri
lítil áhætta og nota mætti beint
gildið þar sem skaðleg áhrif hefjast.
Óvissan er hins vegar töluverð og
skiptist í nokkra þætti. Lítið er um
gögn varðandi langtímaáhrif H2S
mengunar í lágum styrk og því
þarf að nýta gögn sem fengin eru
með prófunum á dýrum eða litlum
hópum manna. Þegar slík gögn eru
túlkuð með tilliti til manna og stærri
hópa eykst óvissan. Dýr geta verið
viðkvæmari en menn fyrir efnum
og öfugt og eins er fólk líka mis-
jafnlega viðkvæmt. Einnig koma
mengandi efni sjaldnast fyrir ein
og sér heldur í blöndu fleiri efna
sem geta minnkað eða aukið skaðleg
áhrif hvers annars. Að lokum getur
verið ástæða til að hækka öryggis-
þáttinn ef áhrif mengunar eru
alvarleg jafnvel varanleg. Þegar öll
óvissuatriði höfðu verið tekin til
greina var öryggisþáttur fyrir H2S
skilgreindur sem 100, en það þykir
nokkuð hátt. Fyrir utan fyrrgreinda
óvissuþætti var helsta ástæðan sú
að styrkurinn þarf ekki að aukast
mikið frá því augnertingar verður
vart þar til alvarlegur augnskaði á
sér stað (1. mynd). Til þess að fá sjálft
viðmiðunargildið er LOAEL-gildinu
deilt í öryggisþáttinn svo útkoman
verður 0,15 mg/m3 eða 150 µg/m3.2
WHO setti líka lyktarviðmið til
þess að vernda almenning fyrir
óþægindum af vondri lykt. Vart
verður við lyktina þegar styrkur H2S
er orðinn þrisvar til fjórum sinnum
hærri en greiningarstyrkurinn2, en
það er sá styrkur þegar vart verður
við lykt en ekki er hægt að bera
kennsl á hana8 (1. mynd). Erfitt
er að setja fram gildi á styrk H2S
þar sem lyktaróþæginda verður
vart út frá þeim gögnum sem til
eru, þar sem fólk er mjög misjafn-
lega næmt. Þegar styrkur H2S er í
kringum greiningar- eða kennimörk
er hann mjög lágur í andrúmsloft-
inu og erfitt að mæla hann. Einnig
1. mynd. Áhrif H2S á lyktar-
skyn og heilsu. Ef styrkur er
við íslensku heilsuverndar-
mörkin þarf hann að aukast
u.þ.b. þrjúhunduðfalt til að
fólk finni fyrir óþægindum
vegna augnertingar. Grænir
punktar eru lággildi, rauðir
eru hágildi.2,10 Mælikvarði
á y-ás er lógaritmískur. –
Effects of H2S on olfaction
and health. If the concen-
tration is similar to the Ice-
landic health limit, it has to
increase 300 fold for people
to experience discomfort
due to eye irritation. Red
dots are maxima, green dots
minima. The scale for the
y-axis is logarithmic.0
1
10
100
1,000
10,000
100,000
1,000,000
10,000,000
30
0x

10
x
Vi mi WHO (150 g/m3)
– WHO guideline
Augnerting / Vefjaskemmdir (15–30 mg/m3)
– Threshold for eye irritation
Greining lyktar (0,2–2 g/m3)
– Odour dectection
Kennsl borin á lykt (0,6–6 g/m3)
– Odour identified
Heilsuverndarmörk á Íslandi (50 g/m3)
– Health limit in Iceland
Alvarlegur augnska i (70–140 mg/m3)
– Serious eye damage
Lyktarskyn tapast (210–350 mg/m3)
– Loss of olfactory sense
Alvarlegur lungnabjúgur (450–750 mg/m3)
– Pulmonary oedema with risk of death
Vanöndun / Öndunarstopp / Yfirli (750–1400 mg/m3)
– Strong CNS stimulation, hyperpnoea followed by respiratory arrest
Lömun öndunarfæra (1400–2800 mg/m3)
– Immediate collapse with paralysis of respiration
St
yr
ku
r H
2S
–
H
2S
c
on
ce
nt
ra
tio
n
(μ
g/
m
3 )