Morgunblaðið - 18.06.2016, Blaðsíða 27

„Verkin eiga að tala inn í samtím-
ann,“ þótt flest séu þau frá 17. og
18. öld þegar allt annar tíðarandi
ríkti. Umræðan hefur verið rekin í
fjölmiðlum þar sem ólík sjónarmið
koma fram. Talsmaður menningar-
mála hjá sósíaldemókrötum telur
um eðlilega þróun tungumálsins að
ræða og í sama streng tekur for-
maður danskrar málnefndar, sem
segir að það sé í lagi að setja ný
orð í stað neikvæðra (sic) orða. Þó
þurfi að gæta að hafi listamaður
gefið verkinu nafn, þá jafngildi
breytingin sögufölsun. Myndlist-
armaðurinn Kristian von Horns-
leth segist ósáttur við að pólitísk
rétthugsun endurnefni listaverk.
Að breyta nafni er eins og að fjar-
lægja lit úr málverki sem þá glatar
merkingu sinni segir hann. Það er
einmitt það sem gerðist þegar 17.
aldar verkið „Negrahöfuð“ skipti
um nafn og heitir nú „Höfuð af
Afríkumanni.“ Heil saga var afmáð
með þessari breytingu. Saga ný-
lendutímans. Þessari endurritun
sögunnar er Thomas Bloch Ravn,
forstöðumaður Gamla bæjarins í
Árósum algerlega mótfallinn. Hann
segir „söfn [vera] skjól fyrir marg-
breytileikann og það sem er öðru-
vísi“. Hann telur hættu á að slíkt
fikt við arfleifðina leiði til einföld-
unar heimsmyndarinnar sem leitt
geti til alræðishyggju auk þess
sem allt slíkt fikt rýri trúverð-
ugleika safnanna. Þessi óprúttna
endurritun sögunnar minnir um
margt á aðferðir alræðisstjórna
síðustu aldar. Vanhugsuð eins og
hún er hefur hún laumað sér inn í
alla menningarkima okkar.
Með notkun sinni á orðinu mú-
latti tók Davíð Oddsson til varnar
hinum sögulega veruleika og sendi
sögufölsunarmönnum langt nef.
Það kallar á hugrekki og þess
vegna kýs ég Davíð sem forseta.
Höfundur er lífeindafræðingur.
UMRÆÐAN 27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JÚNÍ 2016
Söluaðilar:
10-11, Hagkaup, Iceland verslanir, Kostur, Kvosin, Melabúðin, Nettó,
Samkaup, Pure Food Hall flugstöðinni Keflavík, Sunnubúðin.
Graflaxinn okkar hlaut 1. verðlaun!
2 0 1 6
Grafinn með
einstakri
kryddblöndu
hefur þú smakkað hann?
„Fleiri menn með
blöðruhálskirtils-
krabbamein á fyrstu
stigum velja að forðast
meðferð“ er fyrirsögn á
grein sem birtist í New
York Times þann 24.
maí sl. Blöðruhálskirt-
ilskrabbamein
(BHKK) er algengasta
krabbamein karla. Á
hverju ári greinast um
200 menn á Íslandi með þetta
krabbamein, eða um fjórir menn á
viku að meðaltali. Meðalaldur þeirra
sem greinast er um 70 ár. Fátítt er
að menn undir 50 ára aldri greinist
með þetta mein. „Niðurstöður rann-
sóknarinnar liggja fyrir og þú ert
með krabbamein,“ er yfirlýsing
læknis sem seint gleymist þeim sem
heyra hana. Í framhaldi tekur við
mjög erfiður ákvarðanaferill fyrir
þann sem greinist og maka hans þar
sem taka þarf ákvörðun um hvaða
meðferð eigi að velja eða hvort ekki
eigi að fara í meðferð. Ákvörðun er
ekki einföld því kostir og gallar eru
við alla valmöguleika. Almennt er
viðurkennt að of margir menn fari í
meðferð. Gallinn er aftur á móti sá að
erfitt er að greina sérstaklega þá
sem í raun þurfa á meðferð að halda.
Greinarhöfundur greindist með
BHKK fyrir 11 árum og tók þá
ákvörðun að fara ekki í meðferð og
hefur ekki enn gert það. Umfjöllun
og þróun mála sem tengjast BHKK
er mér því hugleikin. Ég tel ástæðu
til þess að koma innihaldi þessarar
greinar í NYT á fram-
færi.
Í greininni í NYT er
fjallað um þær breyt-
ingar sem eru að verða
í meðferðarvali. Fram
kemur að fyrir nokkr-
um árum hafi um 10-
15% þeirra sem greind-
ust með BHKK valið
það sem nefnt hefur
verið Virkt eftirlit – VE
(Active surveillance).
VE felst í því að ef gild-
in við greiningu eru lág
er ekki farið í meðferð heldur látið
fylgjast með í reglubundnum mæl-
ingum. Árið 2011 mælti National
Institute of Health í Bandaríkjunum
með þessari nálgun fyrir menn með
BHKK á lágu stigi. Í athugun sem
American Urological Association
gerði á 15.000 mönnum sem greindir
voru á árinu 2015 völdu meira en
50% þeirra sem greindust með
BHKK VE í stað meðferðar. Miðað
er við lág gildi þegar Gleason-gildið
er 6 (3+3) eða lægra. (Flestir menn
greinast með Gleason-gildi 6. Al-
mennt er rætt um að þeir sem eru í
lágum áhættuflokki með Gleason 6
(3+3) eða lægra / PSA 10 ng/ml eða
lægra og í meðal áhættuflokki 7
(3+4) eða lægra / PSA 10 til 20 ng/ml
geta valið VE en þeir sem eru með
hærri gildi eigi að fara í meðferð.
Taka má tillit til fleiri mælinga m.a.
F-PSA.) Greint er frá því í greininni
að dánarlíkur fari lækkandi og hætta
manna sem greinast með BHKK á að
deyja á næstu 10 árum verði aðeins
1% hvort sem þeir velja meðferð eða
Virkt eftirlit.
Í greininni kemur fram að ákvörð-
un um VE sé auðveldari fyrir eldri
menn sem eiga 10 til 15 ára líftíma
fyrir höndum en yngri menn. Bent er
á að yngri menn með lengri líftíma
framundan taki áhættu að BHKK
geti vaxið en ef þeir fara í meðferð
taki þeir áhættu á aukaverkunum
meðferða sem eru m.a. getuleysi og
þvagleki. Mælt er með reglulegu
PSA-blóðprófi sem er ekki talið
óyggjandi fyrir stöðuna.
Sagt er frá 55 ára gömlum manni
þar sem PSA-mælingar sýndu hækk-
andi gildi. Hann fór í vefsýnatöku
sem sýndi Gleason-gildið 6. Mað-
urinn ræddi við lækna sem mæltu
eindregið með meðferð einkum
vegna lágs aldurs. Maðurinn ákvað
samt að velja VE. PSA-mælingar
sem hann fór í sem hluta af VE-vali
sýndu svo síðar lækkandi PSA-gildi
langt undir þeim gildum sem talin
voru hættuleg. Hækkandi PSA var
svo talið geta hafa verið afleiðing
sýkingar sem hann hafði orðið fyrir
árinu áður. Sagt er frá öðrum manni
57 ára sem greindist með BHKK og
Gleason 6. Ákvörðun hans, eins og
margra sem greinast, miðaði að því
að láta fjarlægja meinið. Hann segir
meðferðina ekki hafa verið erfiða en
það hefðu afleiðingarnar verið. Mað-
urinn segist ekki hafa verið upp-
lýstur um VE. (Umfjöllun minni um
NYT-greinina lýkur hér.)
Talið er að um þriðjungur þeirra
sem velja VE hætti og fari í meðferð,
ekki vegna þess að gildin hafi versn-
að heldur vegna þess að þeir treysta
sér ekki til þess að standa undir því
óvissuálagi sem þeim finnst Virkt
eftirlit skapa. Fyrir tveimur árum
stofnuðum við nokkrir félagar sem
hafa valið VE eftir greiningu stuðn-
ingshópinn Frískir menn sem starfar
í tengslum við Krabbameinsfélagið.
Við teljum að VE-menn þurfi annars
konar upplýsingar og stuðning en
þeir sem hafa farið í meðferð. Við
hittumst fjórum sinnum á vetri og
berum saman bækur okkar. Við höf-
um ekki fundið sambærilega stuðn-
ingshópa erlendis.
Ákvörðun í kjölfar BHKK-grein-
ingar er afar flókin. Virkt eftirlit er
ekki auðveld ákvörðun. VE sem með-
ferðarval nær fyrst athygli um árið
2000. Langtíma reynsla er því tak-
mörkuð en nálguninni vex ásmegin
eftir því sem tíminn líður. Málið
snýst ekki um að hvetja menn til
ákvörðunar um að fara ekki í með-
ferð. Málið snýst um að þegar staðið
er frammi fyrir erfiðu meðferðarvali
eftir greiningu viti menn af því að
Virkt eftirlit er einn valmöguleik-
anna. Hvort sem ákvörðun er tekin
um Virkt eftirlit eða meðferð verða
menn og makar að vera vel upplýst,
sátt við ákvörðunina og hugsanlegar
afleiðingar hennar.
Eftir Þráin
Þorvaldsson »Hvort sem ákvörð-
unin er Virkt eftirlit
eða meðferð verða menn
og makar að vera vel
upplýst, sátt við ákvörð-
unina og hugsanlegar
afleiðingar hennar.
Þráinn Þorvaldsson
Höfundur greindist með blöðruháls-
kirtilskrabbamein fyrir 11 árum.
Æ fleiri sem greinast með blöðruhálskirt-
ilskrabba kjósa að fara ekki í meðferð