Náttúrufræðingurinn - 2014, Qupperneq 7

87
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Brunswick og Nova Scotia í Kanada í því skyni að
skoða þar lífríki í fjörum, en hitastig sjávar við norð-
anverðan Noreg og austurströnd Kanada er svipað
og við Íslandsstrendur. Agnari til mikillar furðu
reyndist lífríki í grýttum fjörum í Kanada vera miklu
líkara íslensku lífríki en prentaðar heimildir gáfu til
kynna. Fjörutegundirnar reyndust vera þær sömu og
lifa við strendur í Norður-Atlantshafinu austanverðu,
en í Kanada höfðu þær hlotið ný, og þá að sjálfsögðu
röng, latnesk heiti. Agnar birti niðurstöður þess-
ara rannsókna í tímaritinu Journal of Biogeography
árið 1992.15 Meginályktun hans var sú að fánan í
grýttum fjörum í Austur-Kanada væri, líkt og fánan
í íslenskum fjörum, tegundaskert útgáfa fánunnar í
grýttum fjörum Norður-Noregs. Ástæðan væri sú að
fánan í grýttum fjörum Kanada og Íslands hefði dáið
út á ísöld og landnám eftir ísöld hefði orðið frá meg-
inlandi Evrópu. Þessar niðurstöður voru óvæntar og
vöktu athygli margra. Niðurstöður Agnars stuðluðu
að því að Clifford W. Cunningham við Duke-há-
skóla í North Carolina fékk styrk frá Rannsóknaráði
Bandaríkjanna (NSF, National Science Foundation)
vegna verkefnisins CORONA (Coordinating Re-
search on the North Atlantic) en markmið þess var
að efla fjölþjóðlega samvinnu um rannsóknir á vist-
fræði og haffræði Norður-Atlantshafs.21 Í tengslum
við CORONA voru haldnir fimm fjölmennir vinnu-
fundir með þátttöku á annað hundrað fræðimanna
frá 13 löndum, þar á meðal Íslandi. Agnar Ingólfsson
var áberandi á þessum fundum, enda kynnti Cliff
Agnar þar jafnan sem höfund þeirra rannsókna sem
orðið hefðu kveikjan að CORONA. Í framhaldi af
þessu jókst samstarf Agnars við nokkra bandaríska
vísindamenn og birti hann ásamt þeim áhugaverðar
greinar um líflandafræði íslenskra fjörusvæða.22,23
Í framhaldi af fjörurannsóknum sínum kannaði
Agnar samsetningu dýralífs í þangbrúskum sem
slitna úr fjöru og birtist fyrsta ritgerð hans af
nokkrum um það efni árið 1995.24 Rannsóknir Agn-
ars leiddu í ljós fjölbreytilegt lífríki í þessum þang-
brúskum þrátt fyrir að þeir væru komnir langt út á
sjó. Ein af forvitnilegustu niðurstöðum Agnars var
að brúskarnir gætu borið fjörudýr um langan veg, ef
til vill hundruð kílómetra. Með þessum rannsóknum
sýndi Agnar fram á mikilvægi fljótandi þang-
brúska við flutning fjörutegunda á milli fjarlægra
hafsvæða. Meðal þess sem kom á óvart við rann-
sóknirnar á fljótandi þangi var mikið magn af krab-
baflónni Parathalestris croni. Þetta er botnkrabbafló
(Harpacticoida), sem var afar lítt þekkt en reyndist
mjög algeng í fljótandi þangbrúskum langt úti í hafi.
Agnar skrifaði í samvinnu við Emil Ólafsson forvitni-
lega tímaritsgrein25 þar sem lífsferli tegundarinnar
er lýst, en brúskarnir eru mikilvægir sem búsvæði
fyrir náplíuslirfur tegundarinnar. Flestar náplíus-
lirfur krabbaflóa synda um í sjónum, en náplíus-
lirfur P. croni hafa stuttar lappir og nánast hanga á
þanginu. Á síðari árum beindust rannsóknir Agnars
Agnar Ingólfsson í fjörunni við Hvassahraun sumarið 2007. Þar var hann við rannsóknir á botnlægu krabbaflónni Itunella muel-
leri. Ljósm.: María Björk Steinarsdóttir, 27.júlí 2005.
84_3-4.indd 87 1801//15 16:54
Náttúrufræðingurinn
166
Kísil- og grænþörungar voru
aðalfæða Paraclunio alaskensis og
Saunderia sp. (Telmatogetoninae)
við strendur Bresku Kólumbíu í
Kanada.18
Hverjir lifa síðan á rykmýi í sjó?
Lirfur af ættkvíslunum Saunderia og
Paraclunio hafa fundist í maga laxa-
seiða.18 Sést hefur til ungra bog-
krabba (Carcinus maenas) éta Clunio-
lirfur.5 Lirfur Halocladius-tegunda
fundust í mögum sandlóa í fjörum
við Önundarfjörð seint í maí 1979 og
voru lirfurnar í sumum tilfellum
aðalfæða fuglanna.22 Auk þess voru
lirfurnar algengar í fæðu lóuþræla í
Önundarfirði, svo og tildra úr Arn-
arfirði. Athuganir á fæðu vaðfugla á
leiru Grafarvogs seint í maí 1980
leiddu í ljós að Halocladius-lirfur
voru aðalfæða lóuþræla og fundust
einnig í fæðu rauðbrystinga, send-
linga og heiðlóa á sama stað.23
Halocladius-lirfur fundust í fæðu
lóuþræla í Skarðsfirði við Höfn í maí
1979, en lirfur þessarar ættkvíslar
komu hins vegar ekki fram í botn-
sýnum sem tekin voru á sama tíma
á leirunni.24 Í fjörum Vatnsfjarðar á
Barðaströnd var fæða úr saursýnum
rauðbrystinga greind til að reikna út
orkusöfnun fuglanna til áframhald-
andi flugs á varpstöðvarnar.25 Sú
rannsókn leiddi í ljós að lirfur
Halocladius variabilis voru í tölu-
verðum mæli í fæðu rauðbrystinga
og áætluðu höfundar að sá hópur
sem viðkomu hafði í Vatnsfirði á
athugunartíma hefði nýtt sér um
11% af þeim lirfum sem voru í fjör-
unni samkvæmt mati á þéttleika
lirfna.
Rykmý í sjó við Ísland
Um 80 tegundir eru tilgreindar í
nýjustu samantekt um rykmýsfánu
Íslands.9 Af þeim eru sex tegundir
einkum í fjörum, á leirum og í sjó:
Telmatogeton japonicus af undirætt-
inni Telmatogetoninae, Clunio mar-
inus, Halocladius (H.) variabilis og H.
(H.) varians af undirættinni Orthoc-
ladiinae, Chironomus (C.) aprilinus
og C. (C.) salinarius af undirættinni
Chironominae. Auk þeirra eru fjórar
tegundir sem fundist hafa í ísöltu
vatni en eru að jafnaði algengari í
fersku vatni. Þetta eru tegundirnar:
Cricotopus (C.). pilocellus og C. (I.)
sylvestris af undirættinni Orthoc-
ladiinae og Dicrotendipes modestus og
Tanytarsus gracilentus af undirættinni
Chironominae. Í áðurnefndri saman-
tekt er einnig fjallað um þekkta út-
breiðslu þessara tegunda.
Tegundirnar Telmatogeton
japonicus og Cluno marinus hafa
einungis fundist á Suðvesturlandi
(2. mynd). Þeirra var fyrst getið hér
frá Íslandi árið 1999.26 Fyrrnefnda
tegundin hafði þá fundist í stórgrýti
í fjöru við Dyrhólaey og í fjöru við
Þórkötlustaði á Reykjanesi. Síðar-
nefnda tegundin fannst í fjöru við
Ægisíðu í Reykjavík og einnig við
Þórkötlustaði.
Fullorðnar karlflugur Halocladius
(H.) variabilis hafa fundist við strönd-
ina nánast allt umhverfis landið
nema við Húnaflóa og austanverðan
Skaga (3. mynd). Á hinn bóginn hafa
flugur Halocladius (H.) varians aðeins
fundist við Suðausturland og á
tveimur stöðum á Norðurlandi (3.
mynd). Erfitt er að aðgreina lirfur
þessara tveggja tegunda og er því
jafnan fjallað um þær saman. Þær
hafa þó verið aðgreindar í nokkrum
tilvikum. Lirfurnar hafa fundist
mjög víða á leirum og í þangfjörum
hér við land,27 sjá einnig í 1. töflu.
Í klóþangsfjörum (Ascophyllum
nodosum) getur þéttleiki Halocladius-
lirfna orðið mikill, jafnvel nokkur
þúsund einstaklingar á fermetra og
hafa rannsóknir sýnt að þéttleikinn
eykst eftir því sem neðar dregur í
fjöruna, allt niður að þarabeltinu.27 Í
samantekt Agnars Ingólfssonar27 á
rannsóknum á fjörum umhverfis
landið, kemur fram að þéttleiki lirfn-
anna hafi verið mestur í klóþangs-
fjörum á norðvesturhluta landsins,
milli Breiðafjarðar og Hælavíkur.
2. mynd. Útbreiðsla Telmatogeton japonicus (bláir hringir) og
Clunio marinus (rauðir hringir). Kortið er byggt á fullorðnum
karlflugum og er birt hér með leyfi höfundar úr Zoology of Iceland.9
– The distribution of Telmatogeton japonicus (blue dots) and Cl-
unio marinus (red dots). The map is based on identified adult males
and is published with permission.9
3. mynd. Útbreiðsla Halocladius (H.) variabilis (bláir hringir),
Halocladius (H.) varians (rauðir hringir), kort byggt á fullorðnum
karlflugum og birt hér með leyfi höfundar úr Zoology of Iceland9 og
Halocladius-lirfum (grænir tíglar), kort byggt á heimildum sem
getið er í 1. töflu. – The distribution of Halocladius (H.) variabilis
(blue dots), Halocladius (H.) varians (red dots) based on identified
adult males and is published with permission9 and Halocladius lar-
vae (green diamonds) based on studies cited in Table 1.
84_3-4.indd 166 1601//15 12:51
1501197 N
atturufr
3A
C
M
Y
K
56