Náttúrufræðingurinn - 2014, Síða 23

103
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
hefst fyrst eftir 2–3 ár og mynda þeir
þá mörg smá gró. Dæmi um þessa
lífssögugerð eru silfurhnokki (Bryum
argenteum), hlaðmosi (Cerotodon
purpureus) og stjörnumosi (Marc-
hantia polymorpha). Fyrstu landnem-
arnir í Surtsey voru einmitt flótta-
mosinn bólmosi og ýmsir landnáms-
mosar.16,17 Reyndar eru landnáms-
mosar mjög sundurleitur hópur,
sem má flokka rækilegar,18 m.a. eftir
því hvort þeir nema land við erfiðar
aðstæður í frumframvindu eða við
hagstæðari skilyrði í síðframvindu.
During skilgreindi þrjár gerðir af
svonefndum ferjum (e. shuttles)15, 18
sem einkennast allar af stórum og
fáum gróum en mis-langlífum kyn-
lið. Ferjur er einkum að finna meðal
tegunda ásætumosa í hitabeltinu
og tegunda sem vaxa á ýmsum
sérhæfðum búsvæðum. Á stöðugri
búsvæðum og í umhverfi með reglu-
bundnum sveiflum eru hins vegar
ríkjandi fjölærir viðvarandi mosar
(e. perennial stayers) sem hafa marg-
vísleg form. Þeir eru langlífir eins
og heiti lífssögugerðarinnar bendir
til og leggja hlutfallslega mikið af
auðlindum sínum í vöxt, en myndun
gróa er almennt fremur fátíð og
í sumum tilfellum afar sjaldséð.
Þeir mosar sem eru mest áberandi í
votlendi, mólendi, skógarbotnum og
öðru víðfeðmu gróðurlendi eru flestir
af þessari gerð og má skipta þeim enn
frekar upp eftir samkeppnishæfni
(vaxtarhraða) og stærð og fjölda gróa.18
Algengt er að einstakir mosa–
sprotar verði nokkurra áratuga
gamlir19 en þeir geta orðið jafnvel
enn langlífari ef búsvæðið er stöðugt.
Þetta skýrist af því að mosarnir vaxa í
annan endann en deyja og rotna sam-
tímis í hinn endann.15,18,20 Það getur
því reynst erfitt að meta aldur þeirra.
Sumir mosar eru afar harðgerðir og
geta lifað af langvarandi þurrk eða
varðveist í frosti í hundruð21 og jafn-
vel þúsundir ára (sjá nánar síðar).22
Hingað til hafa mosar yfirleitt ekki
verið flokkaðir vistfræðilega við
greiningu gróðurgagna hér á landi.
Þetta stendur þó til bóta í tengslum
við yfirstandandi rannsóknir á
áhrifum loftslagsbreytinga og beitar
á gróður.
„Mosahjúpur“
Mosar eiga oft á tíðum mikla hlut-
deild í gróðri lands og ferskvatns,
sér í lagi í lífbeltum túndru og barr-
4. mynd. Dæmi um þykka mosahjúpi á Íslandi. A) Hraungambri (Racomitrium lanuginosum) er einráður í mosaþembum á hraunum
sunnan- og vestanlands. B) Móasigð (Sanionia uncinata), seilmosi (Straminergon stramineum), hrókmosar (Calliergon) og ýmsar
aðrar votlendistegundir mynda þétt mosalag í mýrum Þjórsárvera og lagið er þéttofið rótum æðplantna (starir og grös). C) Þung beit
heiðagæsa (Anser brachyrinchus – ungar á mynd) í Þjórsárverum á vafalaust stóran þátt í að móta og þétta mosalagið þar. – Examples
of deep moss layers in Iceland. A) Racomitrium lanuginosum builds a deep moss layer on lava fields in South and West Iceland. B)
Sanionia uncinata, Straminergon stramineum, Calliergon spp. and several other wetland species form a dense moss layer in the mires
of Þjórsárver, which is tightly woven by fine roots of vascular plants (sedges, grasses). C) Heavy grazing by pink-footed goose (Anser
brachyrinchus) in summer contributes to forming the compact moss layer in Þjórsárver. Ljósm./Photos: Ingibjörg Svala Jónsdóttir.
84_3-4.indd 103 1601//15 12:50
Náttúrufræðingurinn
150
Stofnun félagsins átti sér margar
rætur. Ein ástæðan er sú að haustið
1968 var fyrsta sinn í boði sérstök
námsbraut í líffræði við Háskóla
Íslands og útskrifaðist fyrsti ár-
gangurinn 1972. Mikill kraftur var í
líffræðikennurunum við HÍ og ekki
síst í Agnari. Hann lauk doktors-
prófi frá háskólanum í Michigan,
Ann Arbor, Bandaríkjunum, árið
1967. Frá árinu 1970 starfaði hann
við háskólann, fyrst sem dósent en
frá 1973 sem prófessor í vistfræði.
Þegar líffræðinámið var skipulagt
var yfirlýst markmið þess að bæta
úr skorti á náttúrufræðikennurum,
en kennararnir lögðu mikla áherslu
á að námið nýttist einnig efnilegum
vísindamönnum. Flestir kennaranna
voru virkir í rannsóknum, bæði
fræðilegum og hagnýtum. Hin nýja
líffræðiskor útskrifaði að meðal-
tali 25 líffræðinga á ári og fór um
helmingur þeirra í framhaldsnám
ytra. Það er mun hærra hlutfall en
nú. Margir nýlærðir líffræðingar
fluttust heim undir lok áttunda ára-
tugarins og tóku til starfa. Hérlendis
voru heilmiklar rannsóknir á sviði
líffræði á þessum árum og ber þar
helst að nefna marga góða sérfræð-
inga á Rannsóknastöð Háskólans í
meinafræði að Keldum, Hafrann-
sóknarstofnun, Náttúrufræðistofnun
Íslands og Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins. Breiddin og blanda eldri
og nýútskrifaðra líffræðinga endur-
speglast í starfi félagsins og sam-
setningu stjórnar fyrstu árin.
Stofnun Líffræðifélags
Íslands í desember 1979
„Líffræðifélag Íslands var stofnað á
ráðstefnu, sem haldin var á vegum
Líffræðistofnunar Háskólans að
Hótel Loftleiðum hinn 9. desember
1979.“
Á þessum orðum hófst fyrsta tölu-
blað fréttabréfs Líffræðifélagsins,
sem út kom í janúar 1980. Þriggja
manna stjórn var skipuð Agnari
Ingólfssyni, formanni, Sigríði Guð-
mundsdóttur, Rannsóknarstofu
Háskólans í veirufræði, ritara, og
Stefáni Aðalsteinssyni, Rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins (gjaldkera).
Varamenn voru Árni Einarsson,
Náttúrufræðistofnun Íslands og
Hákon Aðalsteinsson, Orkustofnun.
Samkvæmt fréttabréfinu voru
stofnfélagar 101. Heimildarmenn
mínir segja að það hafi strax verið
ákveðið að enginn greinarmunur
væri gerður á stofnfélögum og
félögum sem seinna bættust í hóp-
inn. Þetta var að áeggjan Agnars
sem vildi hafa Líffræðifélagið opið
og aðgengilegt fræðingum og
áhugafólki. Frægt er að hann hafn-
aði boði um inngöngu í Vísindafé-
lag Íslendinga á grundvelli þessarar
hugsjónar, en á þeim tíma gátu bara
þeir gengið í Vísindafélagið sem
fengu formlegt boð og meðmæli
félagsmanna.
Lög félagsins endurspegla áherslu
stofnfundarins. Lögin leggja starfi
félagsins vissar línur en Agnar og
fyrstu stjórnirnar skilgreindu starfið.
Meginmarkmið félagsins var að vera
vettvangur fyrir íslenska líffræðinga
til að hittast og ræða málin á sérstök-
um fundum eða fyrirlestrum. Einnig
var markmið félagsins að efla áhuga
fólks á líffræði og umræðu um líf-
fræðileg málefni og spurningar.
Starfsemi Líffræðifélags
Íslands fyrstu þrjú árin
Af viðfangsefnum félagsins hafa
ráðstefnur og fyrirlestrar alltaf verið
fyrirferðarmest, auk félagsstarfanna
sem vikið verður að síðar. Viðfangs-
efni fyrstu ráðstefnunar var almennt,
um líffræðilegar rannsóknir hér-
lendis, en síðan urðu ráðstefnur
um sérstök fagsvið líffræðinnar
árviss viðburður. Önnur ráðstefna
félagsins var haldin strax ári síðar
og fjallaði um vistfræðirannsóknir
á Íslandi (18. september 1980). Árið
1981 efndi félagið til ráðstefnu um
örverufræði á Íslandi (3. október) og
ári síðar var boðað til ráðstefnu um
stöðu og framtíð líffræðináms og
kennslu greinarinnar á mismunandi
skólastigum (16.–17. október). Stjórn
félagsins virðist með þessu hafa
Stofnun Líffræðifélags
Íslands og fyrsti
formaðurinn
Arnar Pálsson
Líffræðifélag Íslands var stofnað í desember 1979. Hinn 9. og 10. þess mánað-
ar hélt Líffræðistofnun háskólans ráðstefnu um íslenskar líffræðirannsóknir
og var stofnun félagsins eitt af markmiðum fundarins. Agnar Ingólfsson
tók mikinn þátt í skipulagi ráðstefnunnar og var kjörinn formaður félags-
ins. Hann tók að sér útgáfu fréttabréfs félagsins og ásamt öðrum stjórnar-
mönnum mótaði hann starfið fyrstu árin.
Náttúrufræðingurinn 84 (3–4), bls. 150–152, 2014
84_3-4.indd 150 1601//15 12:50
1501197 N
atturufr
5A
C
M
Y
K
56