Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2014, Side 82

Náttúrufræðingurinn - 2014, Side 82
91 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags við frumgreiningu snigilsins hér- lendis var 3,6 mm (bil 2,1–4,5 mm).1 Stranddoppan getur þó orðið stærri. Lengdarmælingar á þúsundum snigla sem höfundar hafa safnað að haustlagi, þeim árstíma sem strand- doppan verður hvað stærst hér á landi, sýna að kuðungar verða allt að 6,0 mm langir. Loka á fæti snigilsins gerir dýrinu kleift að þétta munnann þannig að stranddoppa þolir tíma- bundinn þurrk. Tegundin þolir vel breytilegt seltustig en þrífst heldur illa í fullsöltum sjó og lifir ekki í ferskvatni. Í fyrstu söfnunarferðinni á Melabakka fannst stranddoppa einungis í tjörnum með seltu yfir 6‰.4 Fæðan samanstendur af litlum þörungum sem snigillinn étur beint af gróðri sem hann skríður á eða úr leðjunni, sem iðulega hylur sniglana að mestu leyti niðri á botninum þannig að erfitt getur verið að koma auga á þá. Sniglarnir eru sérkynja og makast kynin strax eftir að þau hafa náð kynþroska.13 Getnaðarlimur karldýranna er stór og áberandi þannig að kyngreining er auðveld.1 Kvendýrin fæða lifandi afkvæmi sem eru komin með útlitseinkenni foreldranna þegar þeim er gotið.13 Viðkoman verður hröð við hagstæð- ar aðstæður þannig að fjöldi snigla á fermetra getur skipt mörgum þús- undum. Rannsóknir höfunda á þétt- leika stranddoppna í fitjatjörnum á Melabökkum hafa leitt í ljós allt upp í 20.000 snigla á fermetra þar sem þéttleikinn var mestur í gróður- ríkum tjörnum.7 Stranddoppur eru skammlífar og verða yfirleitt ekki Fullorðin agða makast og verpir eggjum sínum inni í melt- ingarvegi lokahýsils sem hér gæti verið einhver lítill vaðfugl eða andfugl. Eggin berast út úr líkama fuglsins með dritinu. Lendi dritið í vatni eða sjó eru tveir möguleikar fyrir hendi um frekari þroska eftir tegundum. Annaðhvort klekst strax úr egginu bifhærð lirfa (e. miracidium) eða þá að klakið verð- ur ekki fyrr en eggið hefur borist óviljandi niður í snigilinn með fæðunni. Í fyrra tilvikinu syndir bifhærða lirfan um ná- grennið í leit sinni að sniglinum sem gegnir hlutverki fyrsta millihýsils í lífsferlinum. Oftast eru egg agðna sem strax þroskast í vatni stór (frá 80 µm, blóðögðuegg verða yfir 300 µm löng) og innihalda mikla forðanæringu því orkukrefjandi er að synda um og leita snigilinn uppi. Finni lirfan snigilinn meltir hún sér leið inn í hann (sjá ramma B) og þroskast í honum í sekklaga lífveru sem myndar lirfur með kynlausri fjölgun. Hinn möguleikinn er að snigillinn éti ögðueggið, þá klekst bifhærð lirfa úr egginu niðri í meltingarveginum. Egg sem klekjast eftir að hafa verið étin eru smávaxin (innan við 50 µm löng) og minni forðanæring lögð í hvert og eitt þeirra en þau sem klekjast í vatni. Ögðutegundir sem hafa þennan klakferil verpa yfirleitt miklum fjölda eggja. Inni í sniglinum umbreytast lirfurnar í sekklaga lífsform sem oftast taka sér bólfestu í meltingarkirtlum eða kynkirtli og framleiða þar nýjar kynslóðir sníkjudýrsins með kynlausri fjölgun. Sekkirnir eru af tvennum toga og uppbygging þeirra misflókin. Einfaldari gerðin er líffæralaus lirfusekkur (e. sporocyst) en hin gerðin, svonefnd móðurlirfa (e. redia), býr meðal annars yfir taugakerfi, sogskál og meltingarkirtli. Í lirfusekkjum og móðurlirfum þroskast halalirfur (e. cerc- ariae), þær eru yfirleitt með sundhala til að geta synt um í vatni. Móðurlirfurnar hafa sérstakt fæðingarop sem full- þroskaðar halalirfur smjúga út um þegar þær búast til að yfirgefa snigilinn. Oft eru fleiri en ein kynslóð lirfusekkja eða móðurlirfna í hverjum snigli og nefnast þau stig dætur eða jafnvel dótturdætur.16,17 Halalirfur í vatni laðast gjarnan að algengum fæðuteg- undum lokahýsilsins, kasta þar halanum og mynda um sig þolhjúp utan á lífverunum. Hjúplirfurnar (e. metacerc- ariae) sem þannig verða til geta lifað mánuðum og jafnvel árum saman þar til lokahýsill í fæðuleit gleypir þær með fæðunni og þroskun hefst í meltingarveginum í fullorðinn, tvíkynja orm. Ormarnir makast og innan skamms byrja þeir að verpa eggjum sem berast út með dritinu.16,17 Rammi A Almennt um lífsferla agðna. 4. mynd. Stranddoppa lifir í leðjunni í gróðurlausum vatnsrásum og fitjatjörnum í Gálgahrauni við Skerjafjörð innanverðan. – Ecrobia ventrosa lives in mud of brackish ponds and furrows on the saltmarsh in Gálgahraun at the head of Skerjafjörður (SW-Ice- land). Ljósm./Photo: Karl Skírnisson. 84_3-4.indd 91 1601//15 12:49 Náttúrufræðingurinn 162 Sýsla District Staður Location Nánari staðsetning varps More detailed location Notkun Use Dagur Day Mánuður Month Ár Year Fjöldi para Nos. pairs V.-Barð. Hvallátrar bak Látrabjargs Bjarnarnúpur 1 x x 2007 10 V.-Barð. Breiðavík Breiður 1 x x 2008< 10 V.-Barð. Kollsvík í Rauðasandshreppi Blakkur (Blakknes), björg neðan Láturdals 1 27 5 2009 4 V.-Barð. Hænuvík í Patreksfirði Innri-Hænuvíkurhlíðar: Fimmhundraðahæð að Láturdal 1 27 5 2009 2 V.-Barð. Hænuvík í Patreksfirði Hænuvíkurhlíðar [innan Sellátraness] 1 27 5 2009 8 V.-Barð. Tálkni milli Patreksfj. og Tálknafj. 1 27 5 2009 39 V.-Barð. Krossi í Tálknafirði 1 27 5 2009 16 V.-Barð. Syðra-Lágnafjall í Tálknafirði 1 27 5 2009 16 V.-Barð. Nyrðra-Lágnafjall í Tálknafirði 0 27 5 2009 0 V.-Barð. Kópur 0 27 5 2009 0 V.-Barð. Arnarfjörður Bíldudalsfjall 0 8 8 2010 0 V.-Barð. Arnarfjörður Bylta (Byltufjall): Þiljur 0 8 8 2010 0 V.-Ís. Arnarfjörður Urðahlíð í Dynjandisvogi 1 8 7 1969 x V.-Ís. Stapadalur í Arnarfirði Stapi 1 21 6 2007 3 V.-Ís. Arnarfjörður Tóarfjall 1 27 5 2009 6 V.-Ís. Dýrafjörður Ytri-Ófæra 0 9 7 2002 0 V.-Ís. Eyrarfjall í Dýrafirði 1 24 7 1979 24 V.-Ís. Arnarnes í Dýrafirði ströndin neðan bæjar 1 6 7 2002 2 V.-Ís. Dýrafjörður Skagi (Skagafjall) 1 27 5 2009 1 V.-Ís. Ingjaldssandur í Önundarfirði Barði 1 27 5 2009 40 V.-Ís. Ingjaldssandur í Önundarfirði Hrafnaskálarnúpur 1 27 5 2009 58 V.-Ís. Önundarfjörður Hundsárskorur 1 27 5 2009 4 V.-Ís. Önundarfjörður Sauðanes 1 27 5 2009 10 V.-Ís. Göltur við Súgandafjörð Göltur 1 27 5 2009 24 V.-Ís. Skálavík við Bolungarvík Öskubakur 1 27 5 2009 7 N.-Ís. Stigahlíð í Ísafjarðardjúpi Deildin (Deildarhorn), utan við Kambinn 1 27 5 2009 4 N.-Ís. Stigahlíð í Ísafjarðardjúpi Deildin (Deildarhorn): Kamburinn 1 27 5 2009 133 N.-Ís. Stigahlíð í Ísafjarðardjúpi milli Krossavíkur og Hvassaleitis 1 27 5 2009 2 N.-Ís. Stigahlíð í Ísafjarðardjúpi ofan og utan Grjótleitis 1 27 5 2009 20 N.-Ís. Bolungarvík Traðarhorn: Ófæra: sitt hvorum megin við Snjólfsgjá 1 27 5 2009 5 N.-Ís. Óshlíð við Ísafjarðardjúp Óshyrna: Stórfótur 1 27 5 2009 9 N.-Ís. Óshlíð við Ísafjarðardjúp Ófæra í Arafjalli 1 27 5 2009 77 N.-Ís. Vatnsfjörður í Ísafjarðardjúpi Borgarey 1 x vor 1996 5 N.-Ís. Hlíðarhús á Snæf.jallaströnd Innra-Skarð, sunnanvert 0 x 6 1999 0 N.-Ís. Bjarnarnúpur Bjarnarnúpur, nálægt Míganda 1 29 6 2009 40 N.-Ís. Staðarhlíð í Jökulfjörðum mitt á milli Gathamars og Staðareyra 1 8 7 2003 2 N.-Ís. Kvíar í Jökulfjörðum ofan Borðeyrar 1 22 6 1992 300 N.-Ís. Kvíar í Jökulfjörðum Kvíanúpur 1 28 7 1965 25 N.-Ís. Hesteyrar-/Veiðileysufjörður í Jökulfjörðum Lás 1 28 7 1965 6 N.-Ís. Slétta í Jökulfjörðum Teisti, utan í bjargbrún 1 18 7 1998 35 N.-Ís. Ritur við Aðalvík Ritur: Stapi 1 x x x x N.-Ís. Almenningar vestri við Hlöðuvík Haugahlíð 1 x x 1982 x N.-Ís. Ófærubjarg (Ófæra) á Hornströndum 1 13 7 1976 7 N.-Ís. Hælavík á Hornströndum Hælavíkurbjarg 1 15 7 1976 10 N.-Ís. Horn á Hornströndum Hornbjarg 1 21 5 2007 8 N.-Ís. Látravík á Hornströndum Látravíkurbjarg 1 21 5 2007 1 N.-Ís. Bjarnarnes á Hornströndum Hrollaugsvík, stakkur 1 21 5 2007 1 N.-Ís. Bjarnarnes á Hornströndum Digranes: Hólkabætur 1 21 5 2007 1 N.-Ís. Bjarnarnes á Hornströndum Drífandisbjarg/Smiðjuvíkurbjarg 1 21 5 2007 2 N.-Ís. Barðsvík á Hornströndum Barðsvíkurófæra 1 21 5 2007 1 N.-Ís. Furufjörður á Hornströndum Kanna 1 21 5 2007 1 N.-Ís. Furufjörður á Hornströndum klettastandar utan við Mávaberg 0 21 5 2007 0 N.-Ís. Þaralátursfjörður á Hornströndum Furufjarðarnúpur sunnanverður 0 21 5 2007 0 N.-Ís. Reykjarfjörður á Hornströndum Sigluvíkurnúpur 0 21 5 2007 0 N.-Ís. Reykjarfjörður á Hornströndum Sigluvík utan Sigluvíkurár 1 21 5 2007 4 N.-Ís./Strand. Reykjarfjörður/Skjaldabjarnarvík á Ströndum Geirólfsnúpur (Geirhólmur) 1 21 5 2007 2 Strand. Drangar á Ströndum Drangaskörð 1 23 7 1976 6 Strand. Drangar á Ströndum Drangaskörð 1 12 7 1990 x Strand. Ófeigsfjörður á Ströndum Hrútey 0 13 7 1989 0 Strand. Munaðarnes í Ingólfsfirði Munaðarnessker - Efstasker (Háasker) 0 4 6 2007 0 Strand. Litla-Ávík í Trékyllisvík Reykjaneshyrna 1 26 6 2006 2 Strand. Byrgisvík í Veiðileysufirði sjávarklettar í mynni Skarfadals 1 26 6 2007 1 84_3-4.indd 162 1601//15 12:50 15 01 19 7 N at tu ru fr 3A C M Y K 56

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.