Morgunblaðið - 10.09.2016, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. SEPTEMBER 2016
VE
R
T
Leikur?
Þetta verður veisla
Skipting milli lína getur valdið misskiningi, sbr. það þegar orðið mann-apar verður manna-par. Þá erum við komin út úr frumskóginum.Velta má fyrir sér framburði orðsins m.t.t. mismunandi merkingar.Sú örlitla áhersla, sem er á a-inu, færist yfir á p-ið þegar mann-apar
verða manna-par. Í framhaldinu má svo benda á að kven-apar og kvenna-par
valda ekki misskilningi á prenti vegna þess að stafsetningin er ekki sú sama;
en framburðurinn er nánast eins. Kennari getur nýtt sér svona lagað í hljóð-
fræði- og merkingarfræðitímum.
Sami kennari getur varpað fram snöggri málfræðispurningu: Hver er
orðabókarmynd eftirtalinna orða sem eru hér utan sviga, og hvert er kyn
þeirra og tala: ganga(vörður), gangna(menn), (Hvalfjarðar)göng? Auka-
spurning (sem gefur 5 prik): Hvert er eignarfall fleirtölu sömu orða? (Svarið
er neðst í pistlinum.)
Kennarinn heldur áfram og vitnar í orð slökkviliðsmanns í útvarpsviðtali:
„Slökkviliðsmenn verða að
hafa brennandi áhuga á
starfinu.“ Úr öðrum út-
varpsþætti: „Vaka segir ís-
lensk börn sofa of lítið.“
Ég lagði stundum eft-
irfarandi verkefni fyrir nem-
endur til að athuga hvort
þeir þyrftu að bæta sig í réttritun: Stafsetjið: „Ég fyndi til ef ég stigi í hver-
inn.“ Aðeins einn af hverjum tíu stóðst þessa raun. En það var eins og mér
hefndist fyrir framkomu mína við þetta unga og saklausa fólk: Ég steig sjálf-
ur í hver í Námaskarði eitt sumarið.
Í gamla daga sögðu menn „einmitt“ þegar þeir tóku heils hugar undir orð
viðmælanda síns. Svo liðu árin og menn fóru að segja „nákvæmlega“ við
sömu aðstæður. Og nú á „nákvæmlega“ í vök að verjast frammi fyrir skæð-
um keppinaut: „Algerlega“.
Fyrir nokkru minntist ég á það að óþarfi væri að úthýsa orðalaginu „helm-
ingi meira“ (allir áttu að segja „tvöfalt meira“ því hitt væri rökleysa). Í kjöl-
farið fékk ég stuðning frá lesanda sem benti á að sjálfur Laxness hefði verið
óhræddur við „helmingi meira“, sbr. þessi orð úr Brekkukotsannál (3. kafla):
„… ég skal kaupa af þér alt sem þú hefur á börunum í dag við helmíngi eða
jafnvel þrisvar sinnum hærra verði en vant er…“ Viti menn: Mér finnst ég nú
vera farinn að heyra „helmingi meira“ í útvarpinu á ný.
Laxness talaði um „tilviks-íslensku“ í Guðsgjafaþulu (18. kafla, sjá einnig
upphaf 5. kafla). Honum virðist ekki hafa líkað sú krafa málvöndunarmanna
að úthýsa „tilfellinu“. Í menntaskólaminningunni er „tilfelli“ bannorð: allir
áttu að segja „tilvik“ því að hitt væri danska. Þetta rifjaðist upp fyrir mér
þegar ég gluggaði í Þorvalds þátt tasalda um daginn og rakst þar á „tilfelli“.
„Tilfelli“ er semsagt ævagamalt orð í málinu og kemur fyrir í fornum textum
víðar en í Þorvalds þætti; „tilvik“ er reyndar gamalt líka.
Svar við málfræðispurningum: gangur (kk.et.); göngur (kvk.ft.); göng
hk.ft.). Svar við aukaspurningunni um ef.ft.: ganga; gangna(menn); (Hval-
fjarðar)ganga.
Mann-apar – manna-par
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Sundurgreining á niðurstöðum Gallup-könnunar áfylgi flokka, sem RÚV birti fyrir skömmu sýndiað gagnstætt því sem margir héldu var hinn nýistjórnmálaflokkur Viðreisn ekki fyrst og fremst
að taka fylgi frá Sjálfstæðisflokki, heldur Bjartri fram-
tíð, Samfylkingu og Framsókn. Þetta kann að breytast
nú, þegar Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, fyrrverandi
varaformaður Sjálfstæðisflokksins, hefur tilkynnt að hún
muni bjóða sig fram á vegum Viðreisnar í komandi þing-
kosningum og Þorsteinn Pálsson, fyrrverandi formaður
Sjálfstæðisflokksins í rúm 7 ár, hefur lýst stuðningi við
þann flokk.
Rót þess ágreinings sem þar er á ferð er augljóslega
afstaðan til aðildar Íslands að Evrópusambandinu. Það
er ekkert nýtt að ágreiningur um það mál valdi flokkum,
sem eiga eitthvað skylt við Sjálfstæðisflokkinn í öðrum
löndum, vandkvæðum. Skýrasta dæmið um það er
Íhaldsflokkurinn í Bretlandi. Það var ótti við vaxandi
gengi UKIP, sem er flokkur til hægri við Íhaldsflokkinn,
sem leiddi til þess að David Cameron lofaði þjóð-
aratkvæðagreiðslu um ESB í Bretlandi. Með því loforði
tókst honum að halda UKIP í
skefjum en tapaði atkvæða-
greiðslunni og þar með forsætis-
ráðherraembættinu.
Ef núverandi stjórnarflokkar
hefðu staðið við fyrirheit um þjóð-
aratkvæðagreiðslu um afstöðu Ís-
lendinga til aðildar að ESB á þessu kjörtímabili hefði
verið mun erfiðara fyrir Þorgerði Katrínu og Þorstein að
yfirgefa sinn gamla flokk. Þau hefðu þá átt erfitt með að
færa málefnaleg rök fyrir þeirri brottför. Með kjöri Þor-
steins til formanns Sjálfstæðisflokksins 1983 komust
ungir frjálshyggjumenn til valda í flokknum, en þeir
höfðu látið að sér kveða frá kosningaósigrunum miklu
vorið og sumarið 1978. Þorsteinn var sá sjávarútvegs-
ráðherra, sem fylgdi kvótakerfinu og hinu frjálsa fram-
sali kvótans eftir frá 1991. Þorgerður Katrín átti sæti í
ríkisstjórn Geirs H. Haarde, þegar hrunið varð haustið
2008. Hvorugt þeirra hefði átt auðvelt með að fóta sig á
málefnalegum ágreiningi við Sjálfstæðisflokkinn nú í
ljósi ábyrgðar á fyrri verkum hans, ef grundvall-
arágreiningur um aðild hefði ekki komið til sögunnar.
En það er annað mál.
Nú stendur forystusveit Sjálfstæðisflokksins frammi
fyrir þeirri spurningu hvernig hún eigi að bregðast við
þessum tíðindum, sem hljóta að teljast alvarlegasti
klofningur, sem upp hefur komið í sögu Sjálfstæð-
isflokksins ásamt stjórnarmyndun Gunnars Thorodd-
sens í byrjun febrúar 1980.
Þá þegar var ljóst að stærsta verkefni Geir Hallgríms-
sonar, þáverandi formanns flokksins, var að halda
flokknum sameinuðum þrátt fyrir þær óvenjulegu að-
stæður. Geir tókst að halda flokknum saman og skila
honum í hendur eftirmanni sínum, Þorsteini Pálssyni,
með 38,6% fylgi á landsvísu í þingkosningunum 1983.
Það var afrek út af fyrir sig.
Nú er verkefni Bjarna Benediktssonar og samstarfs-
manna hans í forystu Sjálfstæðisflokksins annað. Í þing-
kosningunum 2009 fékk Sjálfstæðisflokkurinn 23,7%
fylgi og 2013 26,7%. Skv. nýjustu skoðanakönnun Gall-
ups er flokkurinn með 26,3% fylgi. Færi svo að framboð
Þorgerðar Katrínar á vegum Viðreisnar og stuðningur
Þorsteins við þann flokk saxaði eitthvað að ráði á það
fylgi Sjálfstæðisflokks, sem eftir er, má ljóst vera að þá
væri enn alvarlegri brestur kominn í áhrifastöðu flokks-
ins.
Og þar sem Viðreisn sækir að Sjálfstæðisflokknum frá
miðju má ljóst vera að verkefni forystusveitar flokksins
er að verjast á þeim vígstöðvum og jafnvel hefja gagn-
sókn.
Nú vill svo vel til, hvort sem það er tilviljun eða með
ráðum gert, að Bjarni Benedikts-
son lagði grundvöll að slíkri vörn
og slíkri gagnsókn í samtali við
Morgunblaðið hinn 16. júlí sl. þeg-
ar hann sagði:
„Það sem ég á m.a. við er að
20% sjúklinga treysta sér ekki til
þess að leita heilbrigðisþjónustu vegna bágrar fjárhags-
stöðu; við erum með langa biðlista eftir lífsnauðsyn-
legum aðgerðum eins og hjartaþræðingum; við erum
með stefnu um að 80% kostnaðar við tannlækningar eldri
borgara eigi að greiðast af ríkinu, en búum hins vegar við
þann raunveruleika að sjúklingarnir sjálfir bera um 80%
kostnaðarins…það er okkar forgangsmál núna að koma
samfélagsþjónustunni í betra lag…Ég vil sjá samfélag,
þar sem við bjóðum jöfn tækifæri fyrir þegnana, þar sem
aðgengi að grunnþjónustu svo sem heilbrigðisþjónustu
og menntun sé óháð efnahag. Eitt skref í þá átt er að sjá
til þess að sjúklingar finni ekki fyrir greiðsluþátttökunni
sem þröskuldi, þegar kemur að aðgengi að heilbrigð-
isþjónustunni í landinu.“
Skilgreining á orðinu „frjálslyndur“ í stjórnmálum er
mjög á reiki. Þau Þorgerður Katrín og Þorsteinn Pálsson
lögðu mikla áherzlu á það orð til að sýna sérstöðu sína
gagnvart Sjálfstæðisflokknum í samtölum við fjölmiðla
sl.miðvikudag. En spyrja má: Er til meira „frjálslyndi“ í
viðhorfum til þjóðfélagsmála en fram kemur í tilvitn-
uðum orðum formanns Sjálfstæðisflokksins? Og jafnvel
spurning hvort höfundar Uppreisnar frjálshyggjunnar,
bókar sem út kom 1979 (en Þorsteinn var einn af þeim)
hefðu kannski kallað viðhorf Bjarna nú „miðjumoð“!
En: Orð eru eitt og efndir annað.
Svo vel vill til fyrir Sjálfstæðisflokkinn að nú er góð-
æri. Og aðstaða til að fylgja ofangreindum orðum fjár-
málaráðherra eftir í verki – fyrir kosningar.
Þar í liggur bæði vörn og gagnsókn Sjálfstæðisflokks-
ins vegna tangarsóknar úr óvæntri átt.
Hvernig á Sjálfstæðisflokkur
að bregðast við Viðreisn?
Hvert þeirra er „frjálslynd-
ast“, Bjarni, Þorgerður Katr-
ín eða Þorsteinn?!
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Vitað er um tvo Íslendinga, semáttu orðastað við rússneska
byltingarmanninn Vladímir Íljítsj
Úljanov, sem kallaði sig Lenín og
var einn mesti örlagavaldur 20. ald-
ar.
Annar var dr. Jón Stefánsson,
sem lagði fyrir sig enskar bók-
menntir og sat um aldamótin 1900
og lengi eftir það á Bretasafni í
Lundúnum við margvíslegt grúsk.
Árin 1902-1903 bjó Lenín í Lund-
únum, sat þá iðulega á safninu í
næsta sæti við Jón og gekk undir
dulnefninu Richter, þótt Jón þekkti
hann strax af myndum. „Ennið var
hátt og kúpt, hann var nærri al-
sköllóttur með leifar af rauðbirknu
hári, alskeggjaður. Hann yrti á
engan mann, og enginn þorði að
yrða á hann,“ sagði Jón. Eitt sinn
missti Lenín skrifað blað í gólfið.
Jón tók það upp og rétti honum, og
sagði Lenín þá „Thanks“ með
þýskum hreim. Ekki fór þeim Jóni
fleira á milli.
Hinn viðmælandi Leníns var
blaðamaðurinn Hendrik S. Ottós-
son, sem var 22 ára, þegar honum
var boðið ásamt Brynjólfi Bjarna-
syni á annað þing Alþjóðasambands
kommúnista, Kominterns, í Moskvu
1920. Hendrik var kallaður á fund
framkvæmdastjórnar sambandsins
til að segja frá Íslandi. Þar var
Lenín, og lýsti Hendrik honum svo:
„Hann var í lægra meðallagi,
herðabreiður og virtist við fyrstu
sýn hafa herðakistil. Höfuðið var
stórt, hárið hafði verið ljósjarpt, en
var nú að mestu horfið. Skegghýj-
ung hafði hann á efri vör og höku.“
Hendrik lét þau orð falla, að senni-
lega vissu fæstir fundarmenn mikið
um land sitt. Lenín greip þá fram í
og kvað framverði verkalýðsins vel
að sér. Ísland yrði hernaðarlega
mikilvægt í framtíðarstyrjöld, eink-
um vegna flug- og kafbátahern-
aðar.
Löngu síðar efaðist Brynjólfur
Bjarnason um, að Hendrik hefði
skipst á orðum við Lenín. Hefði
hann misminnt um það. En prentuð
gögn fundarins staðfesta, að Hend-
rik flutti skýrslu fyrir fram-
kvæmdastjórn Kominterns um Ís-
land, og er ástæðulaust að rengja
frásögn hans. Sjálfur sagðist
Brynjólfur hafa hlustað á allar
fimm ræður Leníns á þinginu. Það
getur þó ekki verið, því að þeir
Hendrik voru ekki komnir til
þingsins, þegar Lenín flutti þrjár af
þessum fimm ræðum. Þær hafa því
sennilega vitrast Brynjólfi.
Á efri árum reyndi Brynjólfur að
sameina andatrú og kommúnisma.
Ef til vill hófst sú viðleitni miklu
fyrr en marga grunaði.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Tveir á tali við Lenín