Dagblaðið Vísir - DV - 13.11.2015, Blaðsíða 45

Helgarblað 13.–16. nóvember 2015 Menning 37
Sjálfvakið ljóðvarp
Ólafur Ingi Jónsson, forvörður Listasafns Íslands, ræðir yfirlitssýningu með verkum Nínu Tryggvadóttur
N
ú stendur yfir í Listasafni Ís-
lands yfirlitssýning á verk-
um Nínu Tryggvadóttur,
sem var einn af meistur-
um ljóðrænnar abstrakt-
listar á Íslandi. Auk óhlutbundinna
olíumálverka skapaði hún eftir-
minnilegar borgar landslagsmyndir,
mósaíkmyndir, glermálverk,
myndskreyttar barnabækur og ljóð.
Áhrif hennar á íslenska myndlistar-
sögu eru oft vanmetin að sögn Ólafs
Inga Jónssonar, forvarðar Listasafns
Íslands og annars sýningarstjóra yf-
irlitssýningarinnar sem nefnist Ljóð-
varp. Hann þekkir vel til fagurfræði-
legs stíls og málaratækni Nínu og
hefur meðal annars þurft að skera úr
um upprunaleika verka sem eignuð
hafa verið listakonunni í kjölfar föls-
unarmála.
Fjörtíu ár frá síðustu
yfirlitssýningu
Það eru rúmlega fjörtíu ár frá því að
síðasta yfirlitssýning með verkum
Nínu var haldin í Listasafni Íslands
árið 1974 og Ljóðvarp því löngu tíma-
bær sýning. „Þó að Nína sé engin
huldukona í íslenskri myndlist þá er
hún ekki endilega listamaður sem
almenningur þekkir mikið til í dag.
Þetta er yfirlitssýning sem hefur að
markmiði að sýna þróun hennar sem
listamanns. Þó að hún hafi dáið ung,
um 55 ára gömul, þá var hún stór
listamaður enda starfandi frá unga
aldri,“ segir Ólafur Ingi.
Nína var fædd árið 1913. Sem
barn naut hún tilsagnar í teikningu
hjá Ásgrími Jónssyni sem var tengd-
ur henni fjölskylduböndum, þá lærði
hún myndlist hjá Finni Jónssyni og
Jóhannesi Briem eftir að hún lauk
námi í Kvennaskólanum, en hélt loks
út og nam myndlist við listaakademí-
una í Kaupmannahöfn.
Eftir að hún sneri aftur heim árið
1939 kynntist hún mörgum af helstu
listamönnum og hugsuðum þess
tíma og voru andlitsmyndir hennar
af Steini Steinari, Halldóri Laxness,
Erlendi í Unuhúsi og fleirum uppi-
staðan í fyrstu einkasýningu hennar
árið 1942.
„Í upphafi er list hennar í takt við
þann módernisma sem var í gangi og
kemur upp úr 1930. Í fyrsta salnum á
neðri hæð safnsins eru þetta klass-
ísk myndefni; portrett, módel, lands-
lag og uppstillingar. Hún vann líka
með myndefni sem snerist frekar um
myndlýsingu á ástandi, til að mynda
áhrif frá heimsstyrjöldinni síðari,“
segir Ólafur.
Ljóðræn listaverk
Eftir stríð stundaði hún nám í New
York meðal annars hjá Frakkanum
Fernard Léger og varð fyrir miklum
áhrifum frá þeim stílum sem voru
ráðandi á þeim tíma í Bandaríkjun-
um.
„Það sem við erum helst að fjalla
um á sýningunni er þróun hennar og
þroski í stíl sem kenndur er við ljóð-
ræna abstraktlist. Á ensku heitir þessi
gerð verka „abstract expressionism.“
Það er skóli sem hún komst í tæri við
í New York þegar hún var þar áður
en hún fluttist til Parísar 1952. Í saln-
um á efri hæð safnsins erum við með
helstu dæmin um hvernig stíll henn-
ar þróast í þessa átt á fimmta ára-
tugnum. Það eru ekki allir sem gera
sér grein fyrir því hversu snemma
hún var á ferðinni að prófa sig áfram
í þessari stefnu. Fræðingar hafa til
dæmis haft efasemdir um að abstrak-
sjón frá 1947 sem er í eigu safnsins sé
raunverulega frá þeim tíma – því það
þykir svo framandlegt og á undan
sínum tíma. En í mínum huga stenst
ártalið. Það eru vissulega til annars
konar myndir frá sama ári en það
er ekkert undarlegt því hún er mjög
dugleg að vinna sig áfram. Hún vinn-
ur í marga stíla og reynir fyrir sér á
mörgum sviðum,“ segir Ólafur.
Úr höfðinu og beint á strigann
„Stíllinn þróast hægt og ró-
lega hjá henni og hreinar lýrískar
abstraksjónir koma fram strax um
1950. Ég held að það sé óhætt að
segja að hún sé einn af þremur eldri
meisturum sem við eigum í lýrískri
abstraksjón. Hinir eru Svavar Guðna-
son og Kristján Davíðsson. Þáttur
Nínu í framþróun abstraktlistarinn-
ar hefur mér ekki fundist vera nógu
ljós, hún hafði mikil áhrif á sína sam-
tímamenn.“
Þannig að nafn sýningarinnar
vísar ekki aðeins til ljóðaskrifa Nínu
heldur kannski fyrst og fremst þessara
ljóðrænu abstraktverka, eða hvað?
„Jú. Í gagni sem ég fann útskýrir
Svavar Guðnason, vinur Nínu, mál-
verk sitt „Vindgæru“ frá árinu 1965
þannig: „Sjálfvakið ljóðvarp mælt
beint af munni fram án stafkróks af
frumdráttum“. Hann kallar það sem
við þekkjum sem ljóðræna abstrakt-
list „sjálfvakið ljóðvarp.“ Það er sem
sagt engin teikning, frumdráttur eða
annað sem liggur að baki verkinu,
heldur kemur það beint úr huga lista-
mannsins,“ segir Ólafur Ingi.
Áhrif á samtíðarmenn
Þú segir að Nína hafi haft áhrif á sam-
tímamenn sína í myndlistinni, getum
við sett fingurinn nákvæmlega á hvar
áhrif hennar liggja?
„Það er kannski ekki hægt að
segja það með nákvæmri vissu, en
mér sýnist að hún hafi til dæmis haft
töluverð áhrif á Svavar. Mér sýnist að
hann hafi tekið upp notkun á lita-
spaðanum frá Nínu – þar sem hann
notar spaðann fyrst við að mála upp
úr 1948. Svo eru áhrif Svavars á henn-
ar verk augljós á sama tíma.“
Getur þú útskýrt hvað fleira er ein-
kennandi fyrir vinnulag og tækni
Nínu?
„Eitt sem var einkennandi við
vinnulag Nínu er að hún málaði ekki
undir rafmagnsljósi. Hún notaðist við
dagsbirtu og vann því oft uppi á þök-
um húsa og í björtum vinnustofum.
Við sjáum að margar myndir hennar
af Reykjavík eru málaðar af þaki þar
sem er horft niður á húsin. Varðandi
tæknina þá er það mjög augljóst að
hún sparar við sig strokurnar. Hún
vinnur mjög ákveðið og formar til
með fáum breiðum strokum. Það er
líka annað sem ég myndi vilja segja
að sé einstakt, hún notast við spað-
ann mjög snemma á ferlinum. Á
sýningunni sjáum við skýrt meðferð
hennar á honum. Spaðinn hentar
mjög vel ef þú ert ekki að einbeita þér
að smáatriðunum heldur ert að búa
til heildarmynd.“
Fyrir nokkrum árum stóðst þú í
ströngu við að koma upp um falsan-
ir sem eignaðar voru Nínu, var það
tæknin sem var að koma upp um
falsarana, eða getur þú eitthvað gefið
upp um á hverju menn voru að klikka?
„Já og nei, en þetta voru nú annars
svo lélegar falsanir. Ef maður þekkir
efniviðinn vel, þekkir tæknina og
hugmyndirnar sem liggja að baki, þá
er það svo augljóst í öllum atriðum.“
Ólafur Ingi verður með leiðsögn
um sýninguna sunnudaginn 15. nóv-
ember klukkan 14.00. n
Komposition Olíumálverk frá 1947.
Málari og skáld Nína Tryggvadóttir er einn af eldri meisturum ljóðrænu abstraktmyndarinnar.
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Konumynd Olíumálverk frá 1945.
Ljóðræn Ólafur Ingi Jónsson segir frá
vatnslitamynd Nínu Tryggvadóttur frá
1952 en myndina segir hann gott dæmi um
hreina lýríska abstraksjón. Mynd SIGtryGGur ArI
Fyrirtæki og verslanir
Lukt Metal gler
20x54 cm.
Hnífapara/sérvéttur standur 22cm.
Við eigum mikið af fallegri gjafavöru
Púði-Selur 45x45
Járn platti á standi grár 38x15cm.
Kertalukt Geomatric 20cm.
Körfusett
3stk 33-30-
25cm (3)
Klukka metal 82x78.
Viðarbakki 20cm.
Keramik
lukt 3-teg.
15cm.
Borð
Retro
2stk.sett
45cm.
41cm.
Dagatal
metal
27cm.