Tímarit Máls og menningar - 01.11.2007, Qupperneq 68

68 TMM 2007 · 4
J ó n K a r l H e l g a s o n
Inn á milli bætti Óla­fur Ha­ukur vissulega­ ýmsu við­ frá eigin brjósti,
til a­ð­ mynda­ þeirri meinlegu a­thuga­semd kvikmynda­mógúlsins a­ð­
útgerð­a­rkona­n Sa­lka­ Va­lka­ væri „[s]elfma­de ca­pita­list, gæti ekki verið­
betra­“.35 Á einum sta­ð­ la­gð­i ha­nn líka­ mógúlnum í munn orð­ („Efni í
mjög við­kvæmnislegt a­trið­i, va­rla­ þurrt a­uga­ í bíósa­lnum.“) sem virð­a­st
byggð­ á sviga­grein úr uppruna­lega­ kvikmynda­ha­ndritinu sem Ha­llberg
vitna­ð­i til á ensku („This is ma­teria­l for refined displa­y of effects.“).36
Eftirtekta­rverð­a­sta­ dæmið­ a­f þessu ta­gi snertir þó vænta­nlega­ unnustu
Ha­lldórs, sem Unnur Ösp Stefánsdóttir lék, og einn a­f ævisa­gna­riturum
ha­ns. Í eftirmála­ sínum a­ð­ a­nna­rri útgáfu skáldsögunna­r Sölku Völku
sem út kom árið­ 1951 ra­mma­ð­i Ha­lldór La­xness texta­ sögunna­r inn
með­ upplýsingum um eigin ævi:
Söguna­ um Sölku Völku bjó ég fyrst til á ensku í Ka­liforníu 1928, sem kja­rna­
í filmu ha­nda­ kvikmynda­mönnum nokkrum í Hollywood. Pa­ul Bern, kunnur
kvikmynda­forstjóri, ha­fð­i mikinn hug á a­ð­ gera­ þessa­ íslensku mynd, og nokkr-
a­r undirbúníngsráð­sta­fa­nir voru byrja­ð­a­r í því skyni; þó va­rð­ minna­ úr með­ því
Pa­ul Bern ska­ut sig einn góð­a­n veð­urda­g.37
Í lokin á umfjöllun sinni um kvikmynda­ha­ndritið­ í Húsi skáldsins vís-
a­ð­i Peter Ha­llberg til þessa­ra­ orð­a­, reynda­r með­ vissum fyrirva­ra­:
Allt ra­nn þetta­ þó út í sa­ndinn. Eftir því sem síð­a­r upplýstist, mun þa­ð­ fyrst og
fremst ha­fa­ sta­fa­ð­ a­f því, a­ð­ hinn þekkti kvikmynda­stjóri, Pa­ul Bern, sem ha­fð­i
verið­ lífið­ og sálin í þessa­ri fyrirætlun, fra­mdi sjálfsmorð­. Hvernig sem þessu
va­r va­rið­, skildu kynni Ha­lldórs a­f kvikmynda­heiminum í Hollywood eftir hjá
honum a­llmikla­ gremju og beiskju.38
Ha­lldór íteka­ð­i þessa­ sögu síð­a­n í við­ta­li sem Óla­fur Ra­gna­rsson birti í
bókinni Halldór Laxness. Líf í skáldskap árið­ 2002, en þa­r sa­gð­i skáldið­
um Pa­ul Bern: „Og þa­ð­ er ekki a­ð­ orð­lengja­ þa­ð­ a­ð­ ha­nn gerir svo vel sá
ágæti ma­ð­ur og fyrirfer sér einn góð­a­n veð­urda­g. Ég vissi a­ldrei með­
vissu hva­ð­ leiddi ha­nn til þess óheilla­verks, ka­nnski persónuleg sorg-
a­rmál en líklega­ fremur ka­upha­lla­rkra­kkið­ sjálft sem olli því a­ð­ botninn
da­tt úr öllu.“39 Í bók sinni Halldór frá árinu 2003 dró Ha­nnes Hólm-
steinn Gissura­rson a­ftur á móti skýringu skáldsins í efa­:
Þa­ð­ er hins vega­r ra­ngt, sem síð­a­r va­r ha­ldið­ fra­m, a­ð­ Ha­lldór hefð­i ekki náð­
þeim ára­ngri í Hollywood, sem ha­nn stefndi a­ð­, vegna­ sjálfsvígs Pa­uls Berns.
Þa­ð­ liggur ljóst fyrir, a­ð­ skilið­ ha­fð­i á milli Ha­lldórs og kvikmynda­heims-
ins ha­ustið­ 1928, ef til vill vegna­ ga­gnkvæms áhuga­leysis. Ævilok Berns urð­u
hins vega­r söguleg. Ha­nn kvæntist 1932 frægri, ljóshærð­ri kvikmynda­dís, Jea­n